Του Ανδρέα Χρυσάνθου

Ομιλία στη Δοξολογία της 1ης Απριλίου στην Ευρύχου (01/04/2014)

Σαν σήμερα πριν 59 χρόνια με εκρήξεις και δολιοφθορές ξεκινούσε ο αγώνας μας «δια την αποτίναξιν του Αγγλικού ζυγού», όπως διακήρυττε η πρώτη προκήρυξη της Εθνικής Οργάνωσης Κυπρίων Αγωνιστών, και την οποίαν υπέγραφε ο αρχηγός της Διγενής. Ο πραγματικός στόχος του αγώνα ήταν η ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Ένας στόχος που άρχισε να καλλιεργείται από το 1878 όταν η Κύπρος πέρασε από τους Τούρκους στους Άγγλους και κορυφώθηκε το 1950 με το Ενωτικό Δημοψήφισμα.

Είχε προηγηθεί η συμμετοχή της Ελλάδας στο πλευρό των συμμάχων στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και πολλών χιλιάδων Κυπρίων στον ίδιο πόλεμο στις τάξεις του Αγγλικού στρατού ως βοηθητικό προσωπικό. Οι μεγάλες αυτές θυσίες των Ελλήνων θεωρείτο αυτονόητο πως θα εκτιμούντο από τους Άγγλους και θα αντιμετώπιζαν θετικά τον πόθο μας για Ένωση. Διαψευσθήκαμε και απογοητευτήκαμε. Όμως ο αγώνας του Ελληνισμού το 1821, αλλά και οι πρόσφατοι επιτυχείς αγώνες άλλων λαών για αποτίναξη του ζυγού των αποικιοκρατών έδειχναν σε ομάδα Ελληνοκυπρίων έναν άλλο δρόμο για απελευθέρωση.

Ο ένοπλος αγώνας ενός μικρού νησιού, που δεν ήξερε την τέχνη του πολέμου, ενάντια σε μια μεγάλη δύναμη ήταν μια έκπληξη για τη διεθνή κοινότητα και μια απονενοημένη, θεώρησαν, κίνηση καταδικασμένη σε αποτυχία. Έκπληξη ήταν και για την πλειονότητα των Ελληνοκυπρίων. Όλα είχαν προπαρασκευαστεί με απόλυτη μυστικότητα και την έναρξη του αγώνα επωμίστηκε μια χούφτα ιδεολόγων.

Η έκπληξη αυτή μετατράπηκε σε κατάπληξη όταν 35 χιλιάδες εμπειροπόλεμοι Άγγλοι στρατιώτες δεν κατάφερναν να της επιβληθούν. Δεν ήταν όμως μόνη της αυτή η χούφτα. Η σπίθα της 1^ης του Απρίλη έγινε με την πάροδο του χρόνου πυρκαγιά που δεν έσβηνε με τίποτα. Ο λαός που για οκτακόσια χρόνια έζησε σκλάβος σωματικά, μα ελεύθερος πνευματικά, βρήκε την ευκαιρία να αποδείξει ποιος πραγματικά ήταν. Γιατί ΕΟΚΑ δεν ήταν μόνο οι αντάρτες. ΕΟΚΑ ήταν και όσοι μετακινούσαν τα όπλα, όσοι έβαζαν βόμβες, όσοι έριχναν φυλλάδια, όσοι μετάφεραν την αλληλογραφία, όσοι έγραφαν συνθήματα στους τοίχους, όσοι βγαίναν σε διαδηλώσεις ανεμίζοντας τη γαλανόλευκη και τόσοι άλλοι.

Ο λαός δεν φείσθηκε θυσιών. Τα παλικάρια ανέβαιναν στην αγχόνη ή έπεφταν από εχθρικό βόλι τραγουδώντας τον εθνικό ύμνο ή φωνάζοντας «ζήτω η Ένωση». Άντρες και γυναίκες κλείνονταν στα κρατητήρια, βασανίζονταν, εκβιάζονταν, απειλούταν αλλά δεν λύγιζαν. Οικογένειες έχαναν τα σπίτια τους λόγω ανατίναξης, χάναν τις περιουσίες τους, και το σκληρότερο έδιναν μέλη τους θυσία για την ελευθερία της πατρίδας και ψιθύριζαν «χαλάλιν της». Οι οχτώ αιώνες της σκλαβιάς σμίλεψαν στην καρδιά του λαού ένα κρυφό πόθο, πόθο ελευθερίας, που έψαχνε την ευκαιρία να ξεδιπλωθεί, κι όταν ήρθε η στιγμή με τίποτε δεν μπορούσε να κρατηθεί. Πώς να νικηθεί ένας τέτοιος λαός!

Η Σολιά στον αγώνα της ΕΟΚΑ

Ο Διγενής στη Σολιά

Στον αγώνα της ΕΟΚΑ για την αποτίναξη του Αγγλικού ζυγού η Σολιά έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο. Από εδώ ξεκίνησε ο αντάρτικος αγώνας. Γράφει ο Διγενής στα ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ του: «Ο τομεύς της Σολέας ήτο ο πρώτος εις τον οποίον ήρχισεν η οργάνωσις μαχητικών ομάδων και εις ον διετέθη οπλισμός. Όταν μετεκινήθην εκ Λευκωσίας, όπου διέμενα, δια λόγους ασφαλείας μετά την σύλληψιν του ιστιοφόρου Άγιος Γεώργιος, κατέφυγα εις Κακοπετριάν (Ιανουάριος 1955), όπου υπήρχον μέλη της Οργανώσεως και παρέμεινα μετά της ομάδος ασφαλείας επί τινας ημέρας εις δωμάτια του ξενοδοχείου «Εκάλη», τα οποία είχον απομονωθή του υπολοίπου ξενοδοχείου. Μετά την έναρξιν του αγώνος εχρησιμοποίησα επανειλημμένως την Κακοπετριάν ως σταθμόν διοικήσεως, διότι διευκόλυνε μετακινήσεις μου, ιδία προς οργάνωσιν και καθοδήγησιν των ανταρτικών ομάδων είτε προς Πιτσιλιάν (Σπήλια-Καννάβια-Κυπερούντα), είτε προς Κύκκον, είτε προς Λεμεσόν δι’ επαφάς, είτε προσωπικώς, είτε μέσω συνδέσμων μετά ηγετικών στελεχών, αι οποίαι επραγματοποιούντο εις την περιοχήν Σαϊττά. Η τακτική αξία του τομέως τούτου συνίστατο εις το εξής: Δι’ αυτού διήρχετο η μοναδική συντομοτέρα οδός επικοινωνίας του αντιπάλου Λευκωσίας-Αμιάντου-Τροόδους. Δι’ ημάς ήτο επίσης συνδετική ζώνη μεταξύ των ομάδων Μαραθάσας-Τηλλυρίας και των ομάδων Πιτσιλιάς.»

Η θέση, λοιπόν, της Σολιάς, αλλά προπάντων οι άνθρωποί της έκαμαν τον αρχηγό να την επιλέξει ως αφετηρία του ένοπλου αγώνα της ΕΟΚΑ.

Η έναρξη του αγώνα της ΕΟΚΑ άρχισε με δολιοφθορές στις πόλεις και σε στρατηγικά σημεία σε όλη την Κύπρο και συνέχισε έτσι μέχρι το Φθινόπωρο του ίδιου χρόνου. Στο διάστημα αυτό ο Διγενής οργάνωνε ομάδες, κρυσφήγετα και ό,τι άλλο χρειαζόταν για αντάρτικο αγώνα. Η απόφασή του ήταν οριστική: Ο αντάρτικος αγώνας θα ξεκινούσε από τη Σολιά και τη γειτονική Κυπερούντα. Γι’ αυτό τον Ιούνιο του 1955 επέστρεψε στην Κακοπετριά για να ηγηθεί προσωπικά αυτής της εξόρμησης την οποίαν ονόμασε «ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΝΙΚΗΝ». Για το σκοπό αυτό δημιουργήθηκαν και εκπαιδεύτηκαν ανταρτικές ομάδες στην Κακοπετρία, τα Σπήλια και την Κυπερούντα. Με οδηγίες του αρχηγού δημιουργήθηκε στα βουνά των Σπηλιών σύστημα τριών κρησφυγέτων, παρατηρητηρίων, σημείων μάχης, περιοχής εκπαίδευσης, αποθηκών και μαγειρίου, τα μοναδικά ΛΗΜΕΡΙΑ ΤΗΣ ΕΟΚΑ, όπου ο Διγενής σκόπευε να εγκαταστήσει το αρχηγείο του. Για το σκοπό αυτό διέμεινε για λίγο στα Σπήλια για να κάμει αναγνώριση του τοπίου και να συνεργαστεί με τον Τομεάρχη Ρένο Κυριακίδη.

Η εξόρμηση «ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΝΙΚΗΝ» είχε, σύμφωνα με το Διγενή, το εξής σχέδιο: «Εις τον Τομεάρχην Σολέας Γρηγόρην Γρηγοράν, ο οποίος δις με επεσκέφθη εις Κυπερούντα και εις τα λημέρια των Σπηλιών, ανέθεσα την ακόλουθον αποστολήν: Δι’ ενεδρών να παρακωλύσουν την κυκλοφορίαν στρατιωτικών οχημάτων επί της οδού Κακοπετριάς-Αμιάντου προξενούντες απωλείας εις τον αντίπαλον, συγχρόνως δε, δια δολιοφθοράς παρά τον Άγιον Νικόλαον, να παρεμποδίσουν την μεταφοράν δυνάμεων δια ταχυκινήτων μέσων επί της οδού Πεδουλά-Κακοπετριάς.»

Η εξόρμηση «ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΝΙΚΗΝ» άρχισε την νύκτα της 21^ης Νοεμβρίου με επίθεση της ανταρτικής ομάδας Κυπερούντας σε φρουρά στον Αμίαντο. Δυο μέρες αργότερα έγινε η «Μάχη του πεύκου» στην Κυπερούντα, την οποία διεύθυνε προσωπικά ο Διγενής, εναντίον περιπόλου δυο τεθωρακισμένων. Αμέσως μετά ο Διγενής εγκαταστάθηκε στα Λημέρια των Σπηλιών με πολλούς αντάρτες που έφτασαν μέχρι και τους τριάντα κάποια στιγμή.

Από τα Λημέρια των Σπηλιών ο Διγενής κατεύθυνε τον αγώνα της ΕΟΚΑ μέχρι τις 11 Δεκεμβρίου 1955. Από τα Λημέρια έγιναν δυο πολεμικές εξορμήσεις: Στις 4 του Δεκέμβρη στήθηκε ενέδρα μεταξύ Αμιάντου και Τροόδους σε μηχανοκίνητη περίπολο από ομάδα ανταρτών με επικεφαλής το Ρένο Κυριακίδη και την επομένη έγινε ανατίναξη του υποσταθμού της ΑΗΚ στον Καρβουνά από άλλη ομάδα με επικεφαλής το Γρηγόρη Αυξεντίου. Και οι δυο επιθέσεις στέφθηκαν με απόλυτη επιτυχία.

Ενώ η εξόρμηση «ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΝΙΚΗΝ» στεφόταν με επιτυχία ολόκληρος ο αγώνας της ΕΟΚΑ κινδύνευσε να λήξει πρόωρα και άδοξα. Τα Λημέρια της ΕΟΚΑ προδώθηκαν και κυκλώθηκαν από εκατοντάδες Άγγλους στρατιώτες το πρωί της 11^ης Δεκεμβρίου. Η έγκαιρη και σωστή αντίδραση του Διγενή αλλά προ πάντων η ανδρεία και η στρατιωτική έμπνευση του Αυξεντίου προκάλεσε αλληλοεξόντωση των Άγγλων με 15 τουλάχιστον νεκρούς και διαφυγή του Διγενή και των ανταρτών προς την Κακοπετριά. Συνελήφθη ένας αντάρτης καθώς πήγαινε στα Λημέρια και στα Σπήλια τραυματίστηκε και συνελήφθη ο Τομεάρχης Πιτσιλιάς Ρένος Κυριακίδης. Είχε, λοιπόν, απώλειες η ΕΟΚΑ αλλά φαντασθείτε, τις συνέπειες που θα είχε στον αγώνα αν σ’αυτή τη μάχη συλλαμβάνονταν ή σκοτώνονταν ο αρχηγός και υπαρχηγός της ΕΟΚΑ

Βέβαια το πλήγμα ήταν μεγάλο για τον ένοπλο αγώνα. Όμως η Σολιά γρήγορα αναδιοργανώθηκε. Νέες αντάρτικες ομάδες δημιουργήθηκαν και νέα κρησφύγετα φτιάχτηκαν. Μέχρι τις 19 του Γενάρη του 1956 ο Διγενής ήταν ήσυχος πως η περιοχή μπορούσε μόνη της να αντεπεξέλθη στις ανάγκες του αγώνα και έτσι πήρε την απόφαση να μετακινηθεί στην περιοχή Κύκκου για να εξαπλωθεί και αλλού το αντάρτικο.

Προσφορά σε αίμα

Με την αναχώρηση του Διγενή από τη Σολιά η περιοχή μας έχασε τον πρωταγωνιστικό της ρόλο, αλλά η προσφορά της συνέχισε να είναι πολύ σημαντική. Το πόσο σημαντική ήταν φαίνεται τόσο από τη δραστηριότητα που αναπτύχθηκε όσο και από το αίμα που χύθηκε στο βωμό της ελευθερίας. Αισθάνομαι πως είναι χρέος μας τέτοιες σημαδιακές στιγμές να θυμόμαστε αυτούς που έδωσαν για μας ό, τι πολυτιμότερο είχαν, τη ζωή τους.

Το χορό έσυρε πρώτος ο Ανδρέας Ζάκος από τη Λινού που απαγχονίστηκε από τους Άγγλους στις 8 Αυγούστου 1956 μαζί με το Χαρίλαο Μιχαήλ και τον Ιάκωβο Πατάτσο.

Ακολούθησε η θυσία του Μάρκου Δράκου από τη Λεύκα στις 16 Ιανουαρίου 1957. Ο Μάρκος έφευγε από κρησφύγετο στα Κατύδατα για τα βουνά της Σολιάς και σκοτώθηκε στα υψώματα της Ευρύχου από ενεδρεύοντες Άγγλους στρατιώτες.

Στις 7 του Οκτώβρη 1957 ο Χρύσανθος  Μυλωνάς από τη Γαλάτα μαζί με τον Ευαγόρα Παπαχριστοφόρου από τον Αμίαντο δολοφονήθηκαν στο κρησφύγετό τους πάνω από τη Γαλάτα από τον προδότη Μιχάλη Ασσιώτη.

Στις 20 Ιουνίου 1958 στα Κούρδαλι σκοτώθηκαν από έκρηξη νάρκης, ενώ εκπαιδεύονταν στη χρήση της, οι αγωνιστές Ανδρέας Πατσαλίδης από τα Κούρδαλι, ο Κώστας Αναξαγόρα από τα Σπήλια, ο Παναγιώτης Γεωργιάδης από τα Λειβάδια Πιτσιλιάς και ο Αλέκος Κωνσταντίνου από την Κακοπετριά.

Στις 3 Αυγούστου 1958 σκοτώθηκε από έκρηξη βόμβας που μετέφερε ο Ανδρέας Αβρααμίδης από την Τεμπριά.

Τέλος στις 22 Οκτωβρίου 1958 σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια ενέδρας που στήθηκε σε Αγγλική μηχανοκίνητη φάλαγγα μεταξύ Κακοπετριάς και Σπηλιών ο Παναγιώτης Τουμάζου από την Αμμόχωστο. Στην τσέπη του είχε ένα κλωναράκι ελιάς.

Το αποτέλεσμα του αγώνα

Ο αγώνας της ΕΟΚΑ ήταν, πιθανώς, ο ωραιότερος και ηρωικότερος αγώνας των Ελληνοκυπρίων. Ο αγώνας όμως αυτός δυστυχώς δεν δικαιώθηκε ως προς το στόχο που έβαλε. Γι αυτό δεν φταίει ο λαός. Φταίει ο σχεδιασμός του. Ας δούμε μόνο δυο πτυχές του.

Η πρώτη πτυχή

Ο αγώνας της ΕΟΚΑ έγινε για να επιτευχθεί η Ένωση με την Ελλάδα. Την Ελλάδα, όμως, τη ρωτήσαμε αν ήθελε ή αν μπορούσε να αγωνισθεί μαζί μας για την Ένωση; Μήπως επεδίωξε τη σύλληψη του Διγενή προτού φύγει κρυφά για την Κύπρο και δεν πρόλαβε: Η αλήθεια είναι πως μετά την έναρξη του αγώνα της ΕΟΚΑ υπό το βάρος των μαζικών διαδηλώσεων του Ελληνικού λαού, η Ελλάδα διακήρυξε πως επιδίωκε την ένωση με την Κύπρο, όμως αργότερα εγκατέλειψε αυτό το στόχο και υποχρέωσε το Μακάριο να υπογράψει τις συνθήκες Ζυρίχης-Λονδίνου, αλλά ο Διγενής δεν τις δέχτηκε ποτέ.

Οι συμφωνίες αυτές οδήγησαν στην ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας ενός συνεταιριστικού κράτους με τους Τουρκοκύπριους. Ο Διγενής επέστρεψε στην Κύπρο μετά τις διακοινοτικές ταραχές του 1963 και τέθηκε επικεφαλής της Εθνοφρουράς. Ελλάδα και Κύπρος άρχισαν να μιλούν πάλι για Ένωση αλλά μετά τα λάθη του 1967, την αποχώρηση του Ελληνικού στρατού και του Διγενή από την Κύπρο, ο Μακάριος εγκατέλειψε την Ένωση και υιοθέτησε την πολιτική του «εφικτού».

Στη συνέχεια, δυστυχώς, με την υποστήριξη της Ελληνικής Χούντας που κυβερνούσε την Ελλάδα οργανώθηκε η ΕΟΚΑ Β’ στην Κύπρο που έταξε ως στόχο της την κατάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας και είχε ως σύνθημά της την Ένωση. Ο Διγενής επέστρεψε κρυφά στην Κύπρο και ηγήθηκε της ΕΟΚΑ Β’. Ο διχασμός οδήγησε στο Πραξικόπημα της 15^ης Ιουλίου που οργάνωσαν οι άφρονες της Χούντας και οι παράφρονες της ΕΟΚΑ Β’. Αλλά όταν το Πραξικόπημα επεκράτησε δεν κήρυξε την Ένωση, αντίθετα προκάλεσε τη Διχοτόμηση μετά την εισβολή των Τούρκων.

Η δεύτερη πτυχή

Στο σχεδιασμό του αγώνα της ΕΟΚΑ υπολογίστηκε η αντίδραση των Τούρκων; Μετά την έναρξη του αγώνα οι Άγγλοι ενέταξαν μαζικά στην αστυνομία τους Τουρκοκύπριους και ενθάρρυναν την Τουρκία να αναμιχθεί στο Κυπριακό. Η Τουρκία φανάτισε τους Τουρκοκύπριους και με την καθοδήγησή της οργάνωσε και εξόπλισε την τρομοκρατική ΤΜΤ. Τούρκοι και Τουρκοκύπριοι έθεσαν ως στόχο τους τη διχοτόμηση της Κύπρου. Το στόχο αυτό ποτέ δεν τον άλλαξαν. Μεθοδικά και οργανωμένα συνεχώς τον προωθούν.

Εκτός αυτού το Σεπτέμβρη του 1955 οργάνωσαν μαζική επίθεση του Τουρκικού όχλου ενάντια στον Ελληνισμό της Κωνσταντινούπολης με αποτέλεσμα καταστροφές εκκλησιών, σχολείων, περιουσιών αλλά και πολλών σφαγών. Έκτοτε ο ακμάζων Ελληνισμός της Πόλης πήρε την κατιούσα. Ανάλογα αλλά μικρότερης έκτασης γεγονότα έγιναν μετά τις διακοινοτικές ταραχές του 1963. Το αποτέλεσμα ήταν τελικά οι 250 χιλιάδες των Ελλήνων της Πόλης να γίνουν μόλις δυο χιλιάδες.

Επίλογος

Ελληνίδες και Έλληνες της Κύπρου μας,

Μερικοί εξέχοντες πνευματικοί άνθρωποι μας έχουν χαρακτηρίσει ως το καλύτερο κομμάτι του Ελληνισμού. Παρότι ξεκομμένοι από τον εθνικό κορμό διατηρήσαμε τον Ελληνισμό και την Ορθοδοξία μας κι ας μας άφησαν πολλές φορές μόνους ακόμη και οι αδελφοί μας. Κι όχι μόνο αυτό, αλλά ακόμη και με τα μεγάλα λάθη που εκπορεύονταν από τη μητέρα πατρίδα μας, και που δυστυχώς κάποιοι δικοί μας συνεργούσαν, επιβιώσαμε.

Θα επιβιώσουμε και τώρα, φτάνει να ομονοούμε και να αγωνιζόμαστε ενωμένοι βάζοντες εφικτούς στόχους. Φτάνει η επίσημη Ελλάδα και η επίσημη Κύπρος να χαράξουν επιτέλους μια μακρόπνοη πολιτική. Οφείλουμε να μελετούμε τον αντίπαλο για να μπορούμε να τον αντιμετωπίζουμε. Να τον μελετούμε και όχι να τον υποτιμούμε ή να τον χλευάζουμε. Στο σημείο αυτό έχει μεγάλο ρόλο να παίξει η Παιδεία μας κατώτερη, μέση, ανώτερη και ανώτατη.

Αγαπητοί,

Όταν ξεκινούσε ο αγώνας της ΕΟΚΑ, ο τότε Τούρκος πρωθυπουργός ανέθεσε σε ένα γραφείο μελετών εθνικής πολιτικής που διοικείτο από πολιτικό του αντίπαλο, παρακαλώ, να εκπονήσει ένα σχέδιο για την Κύπρο. Το σχέδιο, προνοούσε επανάκτηση της Κύπρου,υιοθετήθηκε από την Τουρκική Κυβέρνηση ακολουθήθηκε από όλες τις Τουρκικές Κυβερνήσεις και πτυχές του εφαρμόστηκαν και ακόμη εφαρμόζονται. Κάθε λάθος μας το εκμεταλλεύονται και φροντίζουν ακόμη και τις επιτυχίες μας να τις μετατρέψουν σε αποτυχίες, όπως για παράδειγμα τις προσφυγές μας για το περιουσιακό. Τελευταία η Τουρκία, θεωρόντας πως το πρώτο βήμα του σχεδίου ολοκληρώθηκε, προχώρησε στο δεύτερο. Έτσι αγοράζει περιουσίες των Τουρκοκυπρίων στο νότο για να τους τιτλοποιήσει τις περιουσίες που κάποιοι δικοί μας ξεπουλούν στο βορρά!

Εμείς έχουμε γραφεία μελετών; Έχουμε σχέδιο; Έχουμε εθνική στρατηγική; Αυτά πρέπει να δουν οι πολιτικοί μας και εδώ και στην Ελλάδα. Τότε μόνον οι αγώνες και θυσίες του υπομονετικού και άξιου αυτού λαού, που λέγεται Ελληνοκυπριακός, θα ευοδώνονται.