Του κ. Ανδρέα Χρυσάνθου

Ο επιμνημόσυνος λόγος εκφωνήθηκε την Κυριακή 19 Ιανουαρίου 2014, στο καθιερωμένο ετήσιο μνημόσυνο των αειμνήστων ιερέων, κτητόρων και ανακαινιστών του ιερού ναού Αγίου Αντωνίου στα Σπήλια.

Εισαγωγή

Ανταποκρινόμενος σε παράκληση της Εκκλησιαστικής Επιτροπής του Αγίου Αντωνίου, θα κάμω μια συνοπτική αναφορά στους κτήτορες των δυο ναών του προστάτη αγίου μας, μια και σήμερα πολύ σωστά κάναμε το μνημόσυνό ΄τόσο αυτών όσο και των ιερέων μας

.Το 2009 έγινε  παρόμοια ομιλία και το 2010 εκδόθηκε από την Εκκλησιαστική Επιτροπή και τα Κοινοτικά Συμβούλια Σπηλιών και Κουρδάλων το βιβλίο «Άγιος Αντώνιος, του κόσμου του Ελληνισμού, της Κύπρου, των Σπηλιών». Σ΄ αυτά γίνεται εκτενής αναφορά στο θέμα μας, όμως τα χρόνια προχωρούν, κάποιοι εξακολουθούν να ερευνούν και νέα στοιχεία βγαίνουν στην επιφάνεια.

Πέραν αυτών, όμως, θεωρώ πως είναι καθήκον μας να μακαρίζουμε τους αποθανόντες πρωτεργάτες των ναών μας και να συμπαραστεκόμαστε στους συγχρόνους μας ανθρώπους που συνεχίζουν το έργο των πατέρων και αδελφών μας.

Ο παλιός ναός

Ο παλιός ναός κτίστηκε περί το 1850 όπως μαρτυρείται από τις ημερομηνίες που φέρουν μερικές από τις εικόνες του. Μια μικρή εικόνα του Αγίου Νεοφύτου φέρει ημερομηνία 1854. Οι τέσσερις προσκυνηματικές εικόνες του εικονοστασίου φέρουν ημερομηνία 1858. Υπάρχουν ακόμη τέσσερις μικρές εικόνες που φέρουν την ίδια ημερομηνία.

Η εικόνα του Αγίου Νεοφύτου και του Αγίου Αντωνίου φέρουν την επιγραφή: «Δέησις του δούλου σου Νεοφύτου μετά παντός του οίκου του.» Πρόκειται για το Νεόφυτο Σάββα που ήταν μουχτάρης των Σπηλιών τότε και ένας από τους κτηματίες της εποχής και γενάρχης της μεγάλης οικογένειας των Νεοφύτιδων.

Η προσκυνηματική  εικόνα του Αγίου Ιωάννη του Πρόδρομου και μια μικρή εικόνα του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου φέρουν την επιγραφή: «Δέησις Ιωάννου πρωτοϊερέως μετά παντός του οίκου του.» Πρόκειται για τον ιερέαΙωάννη Ιακώβουαπό τη Γαλάτα που εγκαταστάθηκε στα Σπήλια πριν το 1850 και δημιούργησε τη μεγάλη οικογένεια των Ιερείδηδων.

Οι προσκυνηματικές εικόνες του Χριστού και της Παναγίας φέρουν την επιγραφή: «Δέησις του δούλου σου Ιωάννου μετά παντός του οίκου του.» Ποιο είναι το επίθετο αυτού του Ιωάννη δεν το έχω εξακριβώσει ακόμα.

Οι τρεις αυτοί άνδρες μπορούν να θεωρηθούν κτήτορες του παλιού ναού του Αγίου Αντωνίου.

Βέβαια ιερός ναός υπήρχε στα Σπήλια πριν το 1850, ο οποίος μάλιστα ήταν και αγιογραφημένος. Αυτό μαρτυρείται από κάποιες πέτρες του παλιού ναού που φέρουν τμήματα αγιογραφιών. Τα βημόθυρα, επίσης, του ναού αυτού ανήκουν στον 16^ο αιώνα.  Η ανακάλυψη, τέλος, από τον συντηρητή Χρίστο Καρή, στο τέμπλο της Παναγίας Χρυσοκουρδαλιώτισσας, μικρής εικόνας που φέρει την επιγραφή «Παναγία η Σπηλιώτισσα», μαρτυρεί πως, πιθανότατα, ο προηγούμενος ναός να ήταν αφιερωμένος στην Παναγία.

Ο παλιός ναός, με το περήφανο πεύκο-καμπαναριό, κοντεύοντας να κλείσει τα εκατό του χρόνια, ήταν πια πολύ μικρός για τα Σπήλια-Κούρδαλι, που είχαν 200 κατοίκους το 1880 και 550 το 1940. Επίσης η φθορά του χρόνου είχε αρχίσει να δείχνει τα δόντια της, δηλαδή, τις ρωγμές που άρχισαν να τον αυλακώνουν.

Ο νέος ναός

Ήταν φανερό πως το χωριό ήθελε καινούριο ναό. Το πράμα συζητιόταν, αλλά ποιός θα αναλάμβανε την πρωτοβουλία μέσα στη δύνη του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου όταν τριάντα παλικάρια του χωριού βρίσκονταν στον πόλεμο και η φτώχεια μάστιζε τα νοικοκυριά; Ο Άγιος παρουσιάστηκε τότε στον κατάλληλο άνθρωπο και του έδωκε την αναγκαία ώθηση.

Έτσι, λοιπόν, το καλοκαίρι του 1944, στις 15 του Αυγούστου, ο δάσκαλος Κλέαρχος Κυριακίδης οργάνωσε θεατρική παράσταση με το πατριωτικό έργο «Παύλος Μελάς». Εκεί είχε μαζευτεί όλο το χωριό. Μετά την παράσταση ο Κλέαρχος κάλεσε τον κόσμο να οργανωθεί με σκοπό την ανέγερση νέου και μεγάλου ναού αφιερωμένου και πάλιν στον Άγιο Αντώνιο. Οι κάτοικοι, σαν ώριμοι από καιρό, συμφώνησαν με το δάσκαλό τους, εξέλεξαν αμέσως Ανεγερτική Επιτροπή και έκαμαν επί τόπου τις πρώτες εισφορές. Η επιτροπή αποτελείτο από τους εξής: Παπαγιάννης Ματθαίου, πρόεδρος

Κλέαρχος Κυριακίδης, γραμματέας και Μιχαήλ Νεοφύτου, ταμίας.

Να σημειωθεί πως ο Μιχαήλ Νεοφύτου, ο Ππαλουζές όπως τον θυμούνται οι παλαιότεροι, ήταν εγγονός του Νεόφυτου που αναφέραμε προηγουμένως. Ο Παπαγιάννης Ματθαίου διαδέχθηκε τον άλλο Παπαγιάννη που αναφέραμε επίσης πρωτύτερα.

Οι εισφορές συνεχίστηκαν κυρίως υπό μορφή δανείων μέσω της Συνεργατικής του χωριού, ο δάσκαλος με το θίασό του περιόδευε τις γειτονικές κοινότητες, αλλά τα αποτελέσματα δεν ήσαν ικανοποιητικά κυρίως λόγω του πολέμου που προηγήθηκε. Επίσης το σαράκι της διχόνοιας μπήκε στο μυαλό και την ψυχή των ανθρώπων με αποτέλεσμα ο Κλέαρχος Κυριακίδης να υποβάλει παραίτηση μετά από κάποια χρόνια. Εν τω μεταξύ και ο ταμίας Μιχαήλ Νεοφύτου απεβίωσε.

Νέα πρόσωπα ανέλαβαν να συνεχίσουν το έργο: Στέλιος Τσαγκαρίδης, Γιάννης Σχίζας και Μιλτιάδης Χαραλάμπους. Ο τελευταίος, ισχυρός οικονομικός παράγοντας και επιτυχεμένος επιχειρηματίας, έφερε νέο πνεύμα στην επιτροπή: Εξέδωσε λαχείο με δώρο ένα αυτοκίνητο, που διατέθηκε όχι μόνο στο χωριό αλλά και στη γύρω περιοχή. Όμως ο θάνατος του ιερέα της κοινότητας το 1954 και η έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ το 1955, έφεραν νέα προβλήματα. Ολόκληρο το χωριό είχε αφιερωθεί στον αγώνα και ιδιαίτερα τα μέλη της νέας Ανεγερτικής Επιτροπής. Ο Στέλιος Τσαγκαρίδης και ο Μιλτιάδης Χαραλάμπους μπαινόβγαιναν στα κρατητήρια των Άγγλων. Πέραν αυτών ο Μιλτιάδης υπέστη και τεράστιο οικονομικό κτύπημα λόγω του αγώνα.

Έτσι, η προσπάθεια για το νέο ναό δεν προχωρούσε. Χρειαζόταν ξανά νέο αίμα. Και αυτό βρέθηκε στο όνομα του νέου ιερέα της κοινότητας Παπαδημήτρη Δημητριάδη. Ο Παπαδημήτρης έπεισε το δάσκαλο Κλέαρχο Κυριακίδη να επανέλθει στην Επιτροπή. Την νέα επιτροπή απετέλεσαν ο Παπαδημήτρης, ο Κλέαρχος, ο Μιλτιάδης και ο Θεοδότης Προκοπίου. Οι κάτοικοι των Σπηλιών – Κουρδάλων ξανάβαλαν το χέρι στην τσέπη, η Επιτροπή ή άλλοι υποστηρικτές της προσπάθειας έτρεχαν στα πανηγύρια ή τα καταστήματα για να πάρουν εισφορές και εμείς τα μαθητούδια του δημοτικού σχολείου γράψαμε 550 γράμματα στους συμμαθητές μας σ’ όλα τα σχολεία της Κύπρου ζητώντας βοήθεια.

Η γιγαντιαία αυτή προσπάθεια έφερε καρπούς. Έτσι το αρχιτεκτονικό γραφείο Φωτιάδη ετοίμασε τα σχέδια ενός λαμπρού ναού και στις 20 Αυγούστου 1960 υπεγράφη συμφωνία με τον εργολάβο Λοϊζο Χατζησάββα από την Ακανθού έναντι £9500  Με το τέλος λοιπόν του αγώνα της ΕΟΚΑ το χωριό φαινόταν να έφτανε στην αρχή του τέλους ενός άλλου ειρηνικού, τώρα, αγώνα: Να κάμει το τάμα του στον αγαπημένο του άγιο.

Όμως ενώ το έργο προχωρούσε ο λαός έμπαινε σε νέα περιπέτεια. Το τέλος του 1963 άρχισε η Τουρκοκυπριακή Ανταρσία. Εν τω μεταξύ η σπονδυλική στήλη της προσπάθειας, ο Κλέαρχος Κυριακίδης, είχε από το 1961 μεταναστεύσει στην Αγγλία. Η αβεβαιότητα που δημιούργησε η Ανταρσία και η φυγή του Κλέαρχου έκαμαν τον εργολάβο να σταματήσει το κτίσιμο. Για τέσσερα σχεδόν χρόνια ο ημιτελής ναός έμεινε στο έλεος του καιρού και κινδύνευε να καταστραφεί. Χρειαζόταν και πάλιν νέο αίμα. Ο Άγιος φρόντισε και πάλιν να εξασφαλιστεί.

Τον Σεπτέμβρη του 1967 έγινε παγκοινοτική σύσκεψη η οποία εξέλεξε νέα Ανεγερτική Επιτροπή, που απετελείτο από τον Παπαδημήτρη, τον κοινοτάρχη Κυριάκο Αλεξάνδρου και τον Αλέξανδρο Τσαγκαρίδη. Ο τελευταίος, με τις λογιστικές του ικανότητες, έβαλε τάξη στα οικονομικά, και, με την πολύ μεγάλη δραστηριότητα που ανέπτυξε, έφερε εις πέρας το έργο. Στις 26 Δεκεμβρίου 1970 στο ναό αυτό τελέστηκε μέσα σε κλίμα συγκίνησης η πρώτη Θεία Λειτουργία.

Επίλογος

Αγαπητοί συγχωριανοί,

Για να γίνει ένα σημαντικό έργο χρειάζεται μεγάλος αγώνας, πολλή αγάπη και ομοψυχία. Άλλα τόσα χρειάζονται για να συντηρηθεί και αναβαθμιστεί το έργο αυτό. Έτσι και οι δυο ναοί του πολιούχου μας αγίου χρειάζονται τη συνεχή φροντίδα μας. Ο ιερέας μας και ο ταμίας της Εκκλησιαστικής Επιτροπής των δυο ναών του Αγίου Αντωνίου για δεκαετίες τους φροντίζουν.

Να θυμηθούμε πως ο  παλιός ναός κινδύνευε να καταρρεύσει γύρω στο 1990, αλλά με τη δραστηριότητα των δυο αυτών ανθρώπων, των συνεργατών τους και του Μουσείου προς το οποίο απευθύνθηκαν, σήμερα είναι ένα κόσμημα της κοινότητάς μας και το σπουδαιότερο αρχαίο μνημείο των Σπηλιών. Απομένει η συμπλήρωση των εικόνων του εικονοστασίου και κάποιου εξοπλισμού. Όταν αυτά συμπληρωθούν θα γίνει και το εγκαίνιο του παλιού ναού.

Να θυμηθούμε ακόμη πως για χρόνια ο νέος ναός του αγίου μας έμπαζε νερά από την οροφή και χρειάστηκαν πολλές προσπάθειες για να επιτύχει η μόνωση. Όμως, εν τω μεταξύ, έχουν προκληθεί σημαντικές φθορές σ’ αυτόν, για τις οποίες πρόσφατα έκαμε λόγο ο ιερέας μας.

Είναι φανερό πως θα χρειαστεί όλοι μας να συνδράμουμε στην προσπάθεια του ιερέα μας και της Εκκλησιαστικής Επιτροπής. Είναι γνωστόν πως τα εκκλησιαστικά ή κοινοτικά έργα είναι αντικείμενο κρίσεως από το λαό, και δικαίως, γιατί αφορούν όλους μας. Ασφαλώς λάθη έγιναν και θα γίνονται. Ποιος όμως είναι αλάνθαστος ή αναμάρτητος; Σημασία έχουν οι καλές προθέσεις και η διάθεση προσφοράς.

Προσωπικά εκτιμώ αφάνταστα την αγάπη που φαίνεται μέσα από τις πρωτοβουλίες αλλά και τα έργα τόσο του π. Κυριάκου όσο και του κ Αντώνη Καρή και των συνεργατών τους. Πρέπει, ασφαλώς, να εκτιμούμε και να ενισχύουμε τα έργα και των ανθρώπων μας που ηγούνται των άλλων οργανωμένων συνόλων της κοινότητάς μας, όπως είναι τα Κοινοτικά μας Συμβούλια, το Μοναστήρι μας, ο Σύνδεσμος των Αποδήμων και ο Αθλητικός μας Σύλλογος.

Η Παναγία και ο άγιός μας να μεσιτεύουν γι’ αυτούς προς τον Κύριο για να τους ευλογεί και να τους ενισχύει.