Χριστόδουλου Χατζηχριστοδούλου, Αρχαιολόγου
Ο Πανιερότατος Μητροπολίτης Μόρφου Νεόφυτος, ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένος σε θέματα διατήρησης και προβολής της ορθόδοξης πολιτιστικής κληρονομιάς της Μητροπόλεώς του, ήδη από την ανάληψη των καθηκόντων του το 1998, έθεσε ως έναν από τους στόχους του τη συντήρηση, διατήρηση και προβολή των ιερών κειμηλίων που φυλάσσονται στους ναούς της Ιεράς Μητροπόλεως Μόρφου. Για το σκοπό αυτό δημιουργήθηκαν το Βυζαντινό Μουσείο Πεδουλά, το Μουσείο Πολιτιστικής Κληρονομιάς στα Καμινάρια και τα Εικονοφυλάκια στη Μονή του Αγίου Ιωάννου του Λαμπαδιστή στον Καλοπαναγιώτη και στο ναό του Αγίου Θεοδώρου στη Λεμίθου.
Για την επίτευξη των στόχων αυτών έχει συσταθεί ομάδα ειδικών επιστημόνων. Παράλληλα, υπάρχει πολύ καλή συνεργασία με το Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου, με ιδρύματα και άλλους πολιτιστικούς φορείς στην Κύπρο και το εξωτερικό.
Με τις ευλογίες του Πανιεροτάτου κατά το έτος 2006, η Ιερά Μητρόπολη Μόρφου ανέδειξε την ανεκτίμητη ορθόδοξη πολιτιστική κληρονομιά του τόπου συμμετέχοντας σε δύο σημαντικές εκθέσεις που πραγματοποιούνται στην Ευρώπη.
Γενεύη
Έξι αντικείμενα από τη Μητρόπολη Μόρφου, παρουσιάζονται στη μεγάλη έκθεση «Από την Αφροδίτη στη Μελουζίνη» που συνδιοργανώνουν το Πολιτιστικό Ίδρυμα Τραπέζης Κύπρου και το Μουσείο Τέχνης και Ιστορίας της Γενεύης. Η έκθεση πραγματοποιείται στο Μουσείο Τέχνης και Ιστορίας στη Γενεύη από τις 4 Οκτωβρίου 2006 μέχρι και τις 25 Μαρτίου 2007.
Τα αντικείμενα αυτά είναι δύο μεταλλικοί σταυροί (12ος-14ος αι.) από το ναό του Αρχαγγέλου στην Πλατανιστάσα και από τη Μονή του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή στον Καλοπαναγιώτη, τμήμα επιστυλίου εικονοστασίου (13ος αι.) από τη Μονή του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή το οποίο είναι ένα από τα αρχαιότερα που σώζονται στην Κύπρο, μια εικόνα με τους Αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ (13ος αι.) από το ναό του Αγίου Κυριακού στην Ευρύχου, και μια εικόνα με τον Άγιο Μάμα (16ος αι.), από τον ομώνυμο ναό της Κοράκου, οι οποίες παρουσιάζονται για πρώτη φορά. Ο Άγιος Μάμας θεωρείται προστάτης της Ιεράς Μητροπόλεως Μόρφου, και τυγχάνει ιδιαίτερης τιμής στις χώρες της δυτικής Ευρώπης. Τέλος στην έκθεση παρουσιάζεται και ένα εικονίδιο σε στεατίτη, με την παράσταση εφίππου στρατιωτικού αγίου (ίσως του 12ου αι.), από το ναό της Αγίας Παρασκευής στο Μουτουλλά.
Στον κατάλογο της έκθεσης με τίτλο Chypre D'Aphrodite á Melousine γίνεται επιστημονική περιγραφή των αντικειμένων. Τις σελίδες του καταλόγου διανθίζουν και εικόνες μνημείων και τοιχογραφιών της Μητροπόλεως Μόρφου.
Ιταλία
Η Ιερά Μητρόπολη Μόρφου συμμετέχει επίσης με δύο σημαντικές εικόνες και στη μεγάλη διεθνή έκθεση «Άγιος Νικόλαος, αριστουργήματα της τέχνης σε Ανατολή και Δύση» που πραγματοποιείται στο Μπάρι της Ιταλίας και καλύπτει 1500 χρόνια εικαστικής δημιουργίας με θέμα το λαοφιλέστατο Άγιο. Η έκθεση πραγματοποιείται στο κάστρο των Σουηβών στο Μπάρι από τις 6 Δεκεμβρίου 2006 μέχρι και τις 9 Μαΐου 2007.
Οι δύο εικόνες από τη Μητροπολιτική περιφέρεια Μόρφου απεικονίζουν τον Άγιο Νικόλαο και χρονολογούνται στο 14ο και στο 16ο αιώνα αντίστοιχα. Η πρώτη εικόνα, φυλάσσεται στο Εικονοφυλάκιο του ναού του Αγίου Θεοδώρου στη Λεμίθου και παρουσιάζεται για πρώτη φορά και η δεύτερη εικόνα, λαμπρό δείγμα της κρητικής Σχολής ζωγραφικής, προέρχεται από το μεσαιωνικό ναό του Αγίου Νικολάου στην Τσακίστρα. Για την έκθεση αυτή έχουν αποσταλεί ακόμη πέντε εικόνες από το Βυζαντινό Μουσείο του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ'. Επιστημονική τεκμηρίωση των αντικειμένων αυτών γίνεται στον κατάλογο της έκθεσης «San Nicola. Splendori d' arte d' Oriente e d' Occidente».
Νέα Υόρκη
Ιδιαίτερη είναι η προσπάθεια που καταβάλλει η Ιερά Μητρόπολη Μόρφου για τη διάσωση της ορθόδοξης πολιτιστικής κληρονομιάς και συντήρηση της μνήμης του κατεχόμενου τμήματος της Μητροπόλεως. Με ενέργειες του Πανιεροτάτου, μέσω του δικηγόρου Γιώργου Χ''Πιερή και σε συνεργασία με το Υπουργείο Εξωτερικών, την Ιερά Αρχιεπισκοπή, το Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου κ.ά. επιστράφηκαν στην Κύπρο οι έξι κυπριακές εικόνες -προϊόντα αρχαιοκαπηλίας- που εντοπίστηκαν στον οίκο δημοπρασιών Sotheby's στη Νέα Υόρκη.
Ασίνου
Τρεις από τις εικόνες προέρχονται από το βυζαντινό ναό της Παναγίας της Ασίνου στο Νικητάρι: η δεσποτική εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας (13ος -14ος αι.) και οι παλαιολόγειες εικόνες με τον Απόστολο Πέτρο και τον Απόστολο Παύλο (14ος αι.) της σειράς των Αποστολικών του εικονοστασίου. Από το ναό αυτό αγνοούνται άλλες δέκα εικόνες που είχαν μεταφερθεί και αυτές στην Κερύνεια. Μεταξύ αυτών και η εικόνα του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή (16ος αι.) την οποία είχε δημοσιεύσει ο καθηγητής Γεώργιος Σωτηρίου στο έργο του "Τα βυζαντινά μνημεία της Κύπρου. Α΄ Λεύκωμα", Αθήναι 1935.
Αγνοούνται επίσης όλες οι εικόνες του επιστυλίου του εικονοστασίου του ναού του Τιμίου Σταυρού του Αγιασμάτι (μνημείο στον κατάλογο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της Unesco) καθώς και το ξυλόγλυπτο προσκυνητάριο του ίδιου ναού. Φωτογραφίες του προσκυνηταρίου αυτού του Γ. Καμιναρίδη (του έτους 1961) έχουν δημοσιευτεί στη συνέκδοση του Πολιτιστικού Ιδρύματος Τραπέζης Κύπρου και της Ιεράς Μητροπόλεως Μόρφου: Χρ. Αργυρού και Δ. Μυριανθεύς, Ο ναός του Τιμίου Σταυρού του Αγιασμάτι, Λευκωσία 2006.
Για τις άλλες δύο κυπριακές εικόνες με την Παναγία Γλυκοφιλούσα (με τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά που φαίνεται ότι προσιδιάζει σε αγιογραφικά εργαστήρια της περιοχής του Τροόδους) και με τον Αρχάγγελο Γαβριήλ (16οςαι.) -από σειρά εικόνων Μεγάλης Δέησης- γίνονται προσπάθειες για εντοπισμό στοιχείων από ποιους ακριβώς ναούς προέρχονται. Οι πιο πάνω εικόνες είχαν μεταφερθεί πριν το 1974 στο μέγαρο της Ιεράς Μητροπόλεως Κυρηνείας απ' όπου κλάπηκαν από τους Τούρκους εισβολείς και πουλήθηκαν στο εξωτερικό.
Καλοπαναγιώτη
Η έκτη εικόνα προέρχεται από το μεσαιωνικό τοιχογραφημένο ναό των Αγίων Ανδρονίκου και Αθανασίας στον Καλοπαναγιώτη. Πρόκειται για την προσκυνηματική εικόνα των Αγίων Ανδρονίκου και Αθανασίας (13ος αι.), η οποία βρέθηκε εβδομήντα χρόνια μετά την κλοπή της, το 1936. Το άγιο ζεύγος με μοναχικά ενδύματα εποχής απεικονίζεται επάνω σε ανάγλυφο κάμπο που αποτελεί ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των κυπριακών εικόνων. Επιπλέον ο Άγιος Ανδρόνικος κρατά γυάλινο φιαλίδιο, στοιχείο ιδιαίτερα σπάνιο στην εικονογραφία του, και η Αγία Αθανασία σταυρό τύπου Αναστάσεως. Το κάλυμμα της κεφαλής παραπέμπει σε ανάλογα εικονογραφικά παραδείγματα από την Κωνσταντινούπολη και το Σινά.
Η εικόνα αυτή είχε δημοσιευτεί το 1935 από τον καθηγητή Γεώργιο Σωτηρίου και το 1937 από τον David Talbot Rice στο βιβλίο του "The icons of Cyprus".
Οι Άγιοι Ανδρόνικος και Αθανασία τυγχάνουν ιδιαίτερου σεβασμού στην Κύπρο και ιδιαίτερα στη μητροπολιτική περιφέρεια Μόρφου όπου εκτός από τους ναούς που είναι αφιερωμένοι σ' αυτούς απεικονίζονται συχνά και στις βυζαντινές και μεταβυζαντινές τοιχογραφημένες εκκλησίες. |