Από το βιβλίο Αναστασία Μ. Μπάγκαλα, Ψυχοσωματική υγεία και νόσος στους Ασκητικούς Λόγους του αγίου Ισαάκ του Σύρου Ostracon Publishing p.c., 2015

Ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος γεννήθηκε στη Νινευΐ, πόλη της Μεσοποταμίας, ή κατ΄ άλλους κοντά στην Έδεσσα της Συρίας και όχι στο Κατάρ όπως πρεσβεύουν κάποιοι άλλοι ⁴⁶. 

Στα χειρόγραφα της αρχαιοελληνικής  μεταφράσεως των κειμένων του Αγίου Ισαάκ προτάσσεται η πλήρης ταυτότητα του Αγίου. «Του εν αγίοις Πατρός ημών Αββά Ισαάκ του Σύρου και αναχωρητού του γενομένου επισκόπου της φιλοχρίστου πόλεως Νινευΐ λόγοι ασκητικοί, ευρεθέντες υπό των Οσίων Πατέρων ημών του  Αββά Πατρικίου και του Αββά Αβρααμίου των φιλοσόφων και ησυχαστών εν τη Λαύρα του εν αγίοις Πατρός ημών Σάββα».⁴⁷

Έζησε τον 6ο  αιώνα. Ελάχιστα γνωρίζουμε για την ζωή του. Νέος έγινε μοναχός μαζί με τον αδελφό του στη Μονή του Αγίου Ματθαίου και αφού προγυμνάσθηκε και έφθασε σε μεγάλα μέτρα αρετής, τον κατέλαβε ο έρως της ησυχίας και ανεχώρησε μένοντας σε κελλί μακριά από το μοναστήρι, στην έρημο. Όταν ο αδελφός του έγινε ηγούμενος στο μοναστήρι του Αγίου Ματθαίου, τον καλούσε με συνεχείς επιστολές να γυρίσει πίσω, εκείνος όμως έχοντας την ησυχαστική εμπειρία αρνήθηκε. Αργότερα, όταν έγινε γνωστή η αγιότητά του, υπακούοντας σε θεία αποκάλυψη δέχθηκε να γίνει επίσκοπος Νινευΐ. Την ίδια ημέρα που χειροτονήθηκε επίσκοπος, ήλθαν στο επισκοπείο δύο άνθρωποι για να λύσουν μία διαφορά τους. Ο οφειλέτης ζητούσε μια μικρή παράταση για το χρέος του, ενώ ο δανειστής έλεγε: «Αν δε μου δώσει τώρα τα οφειλόμενα, θα τον πάω στο δικαστή». Τότε του είπε ο άγιος Ισαάκ: «Αν, σύμφωνα με το Ευαγγέλιο, ούτε καν πρέπει να ζητούμε όσα μάς πήραν, τότε πολύ περισσότερο θα πρέπει να κάμεις υπομονή μια μέρα για να επιστρέψει το χρέος του ο οφειλέτης σου». Αλλά ο σκληρός δανειστής απάντησε: «Άσε τώρα το Ευαγγέλιο!». Τότε σκέφθηκε ο Άγιος: Αν αυτοί εδώ δεν υπακούσουν στα ευαγγελικά προστάγματα του Κυρίου, τότε τι ήρθα εγώ να κάμω εδώ;» και ενθυμούμενος τον ησυχαστικό βίο, εγκατέλειψε τον επισκοπικό θρόνο και γύρισε στην αγαπημένη του σκήτη, στην έρημο. Εκεί έζησε μέχρι το θάνατό του ασκητικώς αγωνιζόμενος και, όπως λέγει ο ανώνυμος βιογράφος, ο Όσιος ανεδείχθη «υφηγητής και διδάσκαλος όλων των μοναχών και λιμήν σωτηρίας πάντων»⁴⁷. Κατά τον Ανώνυμο βιογράφο του 10ου αιώνος, ο αββάς Ισαάκ καταγόταν από περιοχή της Ανατολής και ήταν Σύρος κατά το γένος⁴⁸.

Σε μερικούς θεολογικούς κύκλους υπάρχει η πλανεμένη άποψη  ότι ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος δεν περιλαμβάνεται στο ορθόδοξο εορτολόγιο  γιατί κατ΄ αυτούς ανήκε στη νεστοριανή εκκλησία. Είναι αλήθεια ότι η εορτή της μνήμης του αγίου Ισαάκ καθιερώνεται στον ελληνορθόδοξο χώρο πολλούς αιώνες μετά την κοίμησή του. Συνηθίζονταν να μνημονεύεται το όνομά του στις 28 Ιανουαρίου μαζί με τον άλλο μεγάλο Σύρο πατέρα της Εκκλησίας τον όσιο Εφραίμ, αλλά τελικά δεν διατηρήθηκε στην ελληνική εκκλησιαστική παράδοση, ενώ μνημονεύονταν στη ρωσική  Εκκλησία⁴⁹.  Με  πρωτοβουλία  του  οσίου  γέροντος  Παϊσίου  του Αγιορείτου, ο οποίος ευλαβείτο πολύ τον όσιο Ισαάκ, συντάχθηκε η ακολουθία του και επελέγη η 28η Σεπτεμβρίου ως ημέρα εορτασμού της οσιακής μνήμης του⁵⁰. Η ακολουθία του οσίου Ισαάκ του Σύρου είναι πόνημα του μακαριστού υμνογράφου π. Γερασίμου Μικραγιαννανίτη. Την ακολουθία ο π. Γεράσιμος τη συνέγραψε μετά από παραγγελία του μακαριστού γέροντος Παϊσίου. Το κείμενο εκδόθηκε από την Καλύβη Αναστάσεως του Χριστού στην Καψάλα του Αγίου Όρους.

Η δε εικόνα του αββά Ισαάκ εμφανίζεται για πρώτη φορά σε αγιορείτικο χειρόγραφο τον 14ο αιώνα. Στην αρχή ενός χειρογράφου της Ι. Μ. Μεγίστης Λαύρας του έτους 1389, το οποίο περιέχει τη σλαβονική μετάφραση των Ασκητικών του αββά Ισαάκ, εικονίζεται ο Άγιος κρατώντας ειλητάριο και ευλογών. Το χειρόγραφο αυτό είναι αποθησαυρισμένο στη Μονή της Όπτινα, όπου έφθασε ως δώρο προς τον στάρετς Μακάριο⁵¹.

Υπάρχει επίσης εικόνα του Αγίου στον κώδικα 1745-Μ.54 του 16ου αιώνος της Μεγίστης Λαύρας, το οποίο περιέχει τα Ασκητικά του αγίου Ισαάκ⁵². Υπάρχουν και νεώτερες ιστορήσεις της εικόνος του Αγίου Ισαάκ από τον Φώτη Κόντογλου, τον Χρήστο Βουτσινά, τον Γιάννη Πάντο και άλλους.

***

⁴⁶ Στο σημείο αυτό χρειάζεται να γίνει η εξής επισήμανση. Υπάρχουν δυο βιογραφίες για τον αββά Ισαάκ τον Σύρο. Αυτή η πρώτη που προέρχεται από το Βιβλίο της Αγνότητος - ένα νεστοριανό βιβλίο που το έγραψε ο νεστοριανός επίσκοπος Bashra (Βασσόρας) isho’ denah. Σ΄αυτό αναφέρεται ότι ο αββάς Ισαάκ γεννήθηκε στις αρχές του 7ου αιώνα στο Beth Qatraye στο σημερινό Κατάρ. Στην ίδια πηγή αναφέρεται ότι ο αββάς Ισαάκ αφού χειροτονήθηκε ως επίσκοπος από τον νεστοριανό επίσκοπο Giwargis παρέμεινε για 5 μήνες στον επισκοπικό θρόνο πριν αναχωρήσει για την έρημο. Η άλλη η δεύτερη βιογραφία που προέρχεται από την Μαρτυρία Ανωνύμου μας παρέχει, περίπου παρόμοιες μαρτυρίες για τον τόπο καταγωγής του και το επισκοπικό αξίωμα. Βλ. Αββά Ισαάκ του Σύρου, Λόγοι Ασκητικοί, Κριτική Έκδοση Μάρκελλος Πιράρ, Ι.Μ.Ιβήρων, Άγιον Όρος 2012, σελ.35-38. Πρβλ. Γιατηνπρώτηβιογραφία  B. Chabot, livre de la chasteté, Melanges d’ archeologie et d’ histoire, vol. 16, pp. 277-278, Paris 1896. Για την δεύτερη βιογραφία πρβλ. Ι. Ε. Rahmani, Studia syriaca, I. Charjet 1904, σ. 32 (συριακό κείμενο). Φως στις διφορούμενες, πλανεμένες απόψεις και ανακρίβειες, σχετικά με την καταγωγή του αγίου Ισαάκ και όχι μόνο, έρχεται να ρίξει η διεξοδική επιστημονική έρευνα του πρωτ. Ι. Φωτοπούλου ο οποίος αξιοποιεί όλες τις πληροφορίες γύρω από την βιογραφία του αββά Ισαάκ. Στην ανά χείρας εργασία γι΄ αυτό το θέμα γίνεται λόγος σε επόμενο κεφάλαιο.

⁴⁷ Βλ. πρωτ. Ι. Φωτοπούλου, Αββάς Ισαάκ ο Σύρος, ο αδικημένος άγιος, Αθήνα 2010,   σελ. 51

⁴⁷ «του οσίου Πατρός ημών Ισαάκ του Σύρου, τα Σωζόμενα Ασκητικά, μετενεχθέντα εις την λαλούμενην καθαράν ελληνικήν γλώσσα παρά του οσιωτάτου Καλλίνικου Παντοκρατορινού», φωτοτυπική ανατύπωσις της εκδόσεως 1871, εκδ. Βασ. Ρηγόπουλου, Θεσσαλονίκη2003, σελ. ια-ιγ. Πρβλ. J. B. ASSEMANI, Bibliotheca Orientalis I, p. 445: “Erat autem magister et doctor omnium Monachorum, portusque salutis universorum”. Ο Assemani μετέφρασε το βίο του Ανωνύμου από τα αραβικά στα Λατινικά και τον περιέλαβε στη Bibliotheca Orientalis.

⁴⁸ Ένθ. ανωτ. Ι. Φωτόπουλου, Αββάς Ισαάκ ο Σύρος, ο αδικημένος άγιος, σελ. 51-53.  Πρβλ. J. B. ASSEMANI, B.O. p. 444:  «Hic oriundus juit ex orientali regione Syrus genere».

⁴⁹ Νέος Συναξαριστής της Ορθοδόξου Εκκλησίας, εκδόσεις Ίνδικτος, Ιανουάριος, σ. 355, υποσ. 4.

⁵⁰ Ιερά Ακολουθία του Οσίου και Θεοφόρου πατρός ημών Ισαάκ του Σύρου επισκόπου Νινευΐ, Ιερόν Κελλίον Αναστάσεως του Σωτήρος, Καψάλα, Άγιον Όρος, σ. 5-6.

⁵¹ π. Ι. Φωτοπούλου, Αββάς Ισαάκ ο Σύρος, σ. 70-71. Πρβλ. Popova Olga, Asceci e trasligurazione: immagini dell’ arte bizantina e russa nel xiv secolo, Milano: La casa di Matriona, 1996, σ. 12-13.

⁵² ένθα ανωτ. πρωτ. Ι. Φωτόπουλου, Αββάς Ισαάκ ο Σύρος, σελ.71, πρβλ. Θεόφιλου Σιμόπουλου, Μελέτιος ο Γαλησιώτης (1230-1307) ο άγνωστος,Αθήνα  1978, σελ.24.