Του Παναγιώτη Καπαρή εφ. Πολίτης 14.01.2007

Μπορεί να ακούγεται πολύ συναισθηματικό, ίσως και μελοδραματικό. Ωστόσο για τους ανθρώπους της Εκκλησίας και ειδικότερα για τους ευαισθητοποιημένους Επισκόπους, ο εντοπισμός και η επιστροφή χαμένων εδώ και δεκαετίες εικόνων, αποτελεί σταθμό ζωής και αληθινό θαύμα. Οι εικόνες στην Ορθόδοξη Εκκλησία δεν αποτελούν μόνο έργα τέχνης και λατρευτικά αντικείμενα. Αποτελούν τα μέσα διά τα οποία μεταβαίνει η προσκύνηση των ανθρώπων στο πρωτότυπο, δηλαδή είτε το Θεό, είτε την Παναγία, είτε τους Αγίους. Αποτελούν θαυματουργικά σημεία φανέρωσης της χάρης του Θεού. Αποτελούν απλά κομμάτια στο θαύμα των προσευχών των πονεμένων ανθρώπων που προσμένουν την παρηγοριά και την εκ Θεού βοήθεια, στα βάσανα του βίου.

Οι θησαυροί

Ο Μητροπολίτης Μόρφου Νεόφυτος, μετέβη στη Νέα Υόρκη για να παραλάβει έξι εικόνες οι οποίες πωλήθηκαν από αρχαιοκάπηλους σε διάφορους οίκους και ιδρύματα. Μιλώντας στον «Π» από το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης, ανέφερε ότι «η εικόνα των Αγίων Ανδρονίκου και Αθανασίας που προέρχεται από τον Καλοπαναγιώτη και κλάπηκε από το 1935. Άλλες τρεις εικόνες προέρχονται από την Εκκλησία της Παναγίας της Ασίνου. Η μία είναι της Παναγίας και είναι του 13ου αιώνα και οι άλλες δύο εικόνες είναι των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου και χρονολογούνται στο 14ο αιώνα».
Υπάρχουν άλλες δύο εικόνες. Η μία είναι Παναγία του 13ου με επιζωγραφήσεις του 16ου αιώνα και μία εικόνα του Αρχαγγέλου Γαβριήλ του 16ου αιώνα. Αυτές δεν γνωρίζουμε από πού τις πήραν, ούτε και από πού προέρχονται. Αλλά σίγουρα είναι εικόνες της Εκκλησίας της Κύπρου.
Όπως εξηγεί ο Πανιερότατος οι εικόνες μεταφέρθηκαν στη Μητρόπολη Κερύνειας πριν το 1970, από τον Πολύκαρπο Ιωαννίδη, Γραμματέα της Μητρόπολης Κερύνειας με στόχο τη διαφύλαξη και συντήρηση. Δυστυχώς δεν διαφυλάχθηκαν αλλά ούτε και συντηρήθηκαν, λόγω και της εισβολής. Τότε μεταφέρθηκαν 14 εικόνες από την Εκκλησία της Παναγίας της Ασίνου και άλλες τόσες από τις Εκκλησίες του Σταυρού του Αγιασμάτι καθώς και άλλες διαλελυμένες Μονές και εκκλησίες. Αυτές τις εικόνες βρήκαν τα κατοχικά στρατεύματα το 1974 μπαίνοντας στην Κερύνεια. Κάποιοι αρχαιοκάπηλοι οι οποίοι γνώριζαν τις σημαντικές εικόνες έκαναν διαλογή και επιλογή και μεταφέρθηκαν σε διάφορους συλλέκτες της Ευρώπης και της Αμερικής.

Αγνοούμενοι

Η βασική ερώτηση αφορούσε τη σημασία της επιστροφής των θησαυρών στην Κύπρο. «Είναι σαν να ρωτάς έναν πατέρα αγνοούμενου, πόσο σημαντικό είναι γι' αυτόν όταν επιστρέφει ο αγνοούμενος γιος του, μετά από 33 χρόνια σκλαβιάς σε κάποιες φυλακές. Μόνο έτσι μπορούμε να το δούμε. Όπως έχουμε αγνοούμενους από την εισβολή, του 1974 έχουμε και αγνοούμενες εικόνες. Άλλες είναι φυλακισμένες σε ορισμένους οίκους δημοπρασιών, άλλες σε κάποιες γκαλερί και άλλες σε κάποιες αποθήκες αρχαιοκαπήλων. Όταν αυτές οι εικόνες βλέπουν το φως, ιδιαιτέρως αυτές που συνάντησα πρώτες στους Σόθμπις της Νέας Υόρκης - αυτές τις έξι εικόνες, μαζί με άλλα αρχαία αντικείμενα - ήταν ένας συγκλονισμός για μένα».
Ο Μητροπολίτης Μόρφου προχωρεί και σημειώνει ότι «πέρα από τη συναισθηματική μας ανταπόκριση σε αυτό το γεγονός, η επιστροφή των εικόνων αποτελεί τη δεύτερη μεγάλη επιτυχία μετά την επιστροφή των ψηφιδωτών της Παναγίας της Κανακαριάς. Η επιστροφή πολιτιστικών ιστορικών αντικειμένων που αφορούν τη συλλογική μνήμη της Κύπρου είναι ιδιαίτερα σημαντική για τη χριστιανική Κύπρο». Ο δικηγόρος της Μητρόπολης Μόρφου, ο Τόμας Κλάιν, ήταν ο ίδιος που χειρίστηκε και την υπόθεση της Παναγίας Κανακαρίας.

Χωρίς δικαστήρια

Ο Μητροπολίτης Μόρφου υποδεικνύει ότι «καταφέραμε να πάρουμε τις εικόνες χωρίς δικαστικό αγώνα. Απλά με ένα διακανονισμό, ο οποίος είχε αρκετά στοιχεία βυζαντινής διπλωματίας και αβροφροσύνης. Χωρίς δηλαδή ακροαματικές διαδικασίες και χωρίς να προσβάλουμε ανθρώπους. Αντίθετα απολογήθηκαν και είπαν ότι δεν ξέραμε ότι προέρχονται από την Κύπρο».

Ο Πανιερότατος τόνισε ότι αναγνώρισαν την Εκκλησία της Κύπρου και τη Μητρόπολη Μόρφου για τους συγκεκριμένους θησαυρούς, ως τον ιδιοκτήτη των εικόνων, ο οποίος έχει και την κατοχή και τη νομή των εικόνων. «Αυτό είναι πολύ σημαντικό σε επίπεδο δικαστικό, αφού δημιουργεί ένα νομικό προηγούμενο, μαζί με την περίπτωση της Παναγίας της Κανακαριάς, για την Εκκλησία της Κύπρου, κάτι το οποίο επεσήμαναν και οι αμερικανοί δικηγόροι μας».

15 μήνες αγωνίας

Ο αγώνας για επιστροφή των θησαυρών της Μητρόπολης Μόρφου κράτησε μόνο 15 μήνες. Ο Μητροπολίτης Μόρφου Νεόφυτος, σημειώνει ότι ήταν την ίδια περίοδο που η Εκκλησία της Κύπρου, περνούσε δύσκολες στιγμές, λόγω και της προεκλογικής περιόδου.

«Από την ώρα που πήρα την πληροφορία ότι κυκλοφορούν εικόνες οι οποίες προέρχονται από τη Μητρόπολη Μόρφου, ανέθεσα σε έναν άνθρωπο, στον Γιώργο Χατζηπιερή τον δικηγόρο της Μητρόπολη, την υπόθεση και του είπα να βρει ανθρώπους, ώστε να μπορέσουμε να επαναπατρισθούν οι εικόνες. Και ξεκίνησε επαφές στην Κύπρο, στο Λονδίνο, στη Νέα Υόρκη, με δικηγόρους στην Αμερική. Ένας άνθρωπος συντόνιζε όλες τις προσπάθειες. Εγώ απλά καθόριζα τη χρονική στιγμή που θα έπρεπε αυτό το πράγμα να δημοσιοποιηθεί. Όπως η Παναγία έκρυβε την εγκυμοσύνη της έξι μήνες, έτσι και εμείς κρύβαμε αυτές τις διαβουλεύσεις, μέχρι να είμαστε σίγουροι, ότι είχαν φθάσει τα πράγματα σε ένα αποτέλεσμα. Πολλές φορές κάνουμε θόρυβο χωρίς να έχουμε τίποτα χειροπιαστό. Ήταν πολύ ευαίσθητη υπόθεση και έπρεπε να την προστατεύσουμε από προσβολές που ίσως αισθάνονταν μερικοί και ο νοών νοείτο.»

Το κόστος ήταν μηδενικό, τονίζει ο Μητροπολίτης Μόρφου Νεόφυτος. «Το κέρδος δεν προσμετράτε όταν επιστρέφουν ανεκτίμητης αξίας εικόνες του 13ου αιώνα. Δόθηκαν ελάχιστα χρήματα για τη συντήρηση και διαφύλαξη των εικόνων, όλα αυτά τα χρόνια. Ελάχιστα χρήματα, συμβολικά σε σχέση με την πραγματική, την καλλιτεχνική και την πνευματική αξία των εικόνων.

Άτυπη συμφωνία

Ο Μητροπολίτης Μόρφου Νεόφυτος υποδεικνύει ότι πρέπει να προσέξει και να επεκτείνει η Κυπριακή Δημοκρατία, την άτυπη συμφωνία που υπήρξε μεταξύ Αμερικής και Κύπρου, για επιστροφή κυπριακών θησαυρών που εντοπίζονται στις Ηνωμένες Πολιτείες και η οποία έληξε την περασμένη χρονιά. Πρέπει η Δημοκρατία να ανανεώσει τη συμφωνία και «χάρηκα που βρήκα εδώ ένα φιλότιμο πρεσβευτή τον κ. Κακουρή, ο οποίος έχει τη διάθεση να αγωνιστεί για να ανανεωθεί αυτή η άτυπη συμφωνία».

Η συγκεκριμένη περίπτωση με την επιστροφή των έξι εικόνων σημειώνει ο Πανιερότατος, είναι η απαρχή της προσπάθειας για επαναπατρισμό των κλεμμένων θησαυρών μας. «Υπάρχουν και άλλες εικόνες, αλλά φαίνεται ότι κάποιοι περιμένουν να πεθάνουν οι άνθρωποι που γνωρίζουν, πρόσωπα και πράγματα και έχουν επιστημονική γνώση, γύρω από τις κυπριακές εικόνες. Θέλουν φαίνεται να περάσουν κάποιες προθεσμίες, ώστε να μπορέσουν να τις βγάλουν στο παζάρι. Αυτές τις εικόνες τις σώσαμε την τελευταία στιγμή πριν βγουν για πώληση». Ιδιαίτερη αναφορά έκανε ο Μητροπολίτης Μόρφου στους συνεργάτες του, λέγοντας ότι «σημαντική ήταν η συνεισφορά κάποιων φίλων οι οποίοι μέσω του διαδικτύου και άλλων πηγών μπόρεσαν να εντοπίσουν κάποιες εικόνες οι οποίες «κυκλοφορούν και οπλοφορούν». Υποδεικνύει ότι «δεν εντοπίσαμε άλλες εικόνες, αλλά εντοπίσαμε κάποιες πηγές, κάποιες συλλογές».

Το μυστικό

Ο Μητροπολίτης Μόρφου σημειώνει ότι την εμπειρία που απέκτησε θα τη μεταφέρει - αν ζητηθεί - και σε άλλους Ιεράρχες. «Το μήνυμα είναι ότι μπορούν να γίνουν κατορθωτά πράγματα χωρίς φωνασκίες. Χωρίς ηχηρούς δικαστικούς αγώνες. Αν χρειαζόταν θα φθάναμε και σε δικαστικούς αγώνες. Φαίνεται ότι ο σύγχρονος κόσμος σε θέματα τέχνης, έχει μια ευαισθησία ως προς την αξιοπρέπειά του, όσο και αν εμείς θυμώνουμε, γιατί δεν μας συμπεριφέρονται με την καλύτερη ευγένεια, αφού πωλούν αντικείμενά μας. Από την άλλη, όταν εμείς διεκδικούμε τους θησαυρούς μας, πρέπει να εξαντλήσουμε κάθε ευγένεια και αυτή η ευγένεια αποδίδει όταν συνοδεύεται και από στρατηγική. Νομίζω ότι αυτό ήταν το δικό μας μυστικό».

Ο Πανιερότατος τονίζει ότι χρειάστηκε η συνεργασία όλων των φορέων της Κύπρου, δηλαδή του Υπουργείου Εξωτερικών, της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου, του Κεντρικού Εκκλησιαστικού Ταμείου, των δικηγόρων της Μητρόπολης Μόρφου και δικηγόρων στην Αμερική καθώς και η συνεισφορά μεγάλων οίκων δημοπρασιών όπως είναι ο Σοθμπίς. Επίσης έκανε ιδιαίτερη αναφορά στη συνεισφορά του επιστημονικού προσωπικού, όπως της Μαρίας Παφίτη, υπαλλήλου στον οίκο δημοπρασιών Κρίστις, η οποία μετέβη από το Λονδίνο στη Νέα Υόρκη, για να πιστοποιήσει την προέλευση των εικόνων. «Όταν υπάρχει μια ομάδα η οποία με ταπείνωση, διακριτικότητα και διεκδικητικότητα συνεργαστεί, τα αποτελέσματα θα συνεχιστούν. Εικόνες υπάρχουν και είμαι βέβαιος γι' αυτό.»

Μητροπολιτικό Μουσείο

Ο Πανιερότατος μίλησε και για την παραμονή του στην αμερικανική μεγαλούπολη. Λόγω της φιλοκαλικής προσέγγισης των πραγμάτων, έχουμε γίνει καθημερινοί «θαμώνες» του Μητροπολιτικού Μουσείου της Νέας Υόρκης, το οποίο είναι πολύ σημαντικό, τόσο για την κυπριακή τέχνη, όσο και για τη βυζαντινή, αλλά και παγκόσμια τέχνη».

Συναντήθηκε και με μία από τις διευθύντριες του μουσείου την Χέλεν Εβανς. «Διερευνούμε το ενδεχόμενο διοργάνωσης έκθεσης που θα αφορά το βυζάντιο και την Κύπρο, στο Μητροπολιτικό Μουσείο».

Ο Μητροπολίτης Μόρφου κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Νέα Υόρκη επισκέφθηκε τον Αρχιεπίσκοπο Αμερικής Δημήτριο, ο οποίος του παρέθεσε γεύμα. Η Ομοσπονδία απόδημων Κυπρίων παρέθεσε δείπνο στον Πανιερότατο ενώ είχε συναντήσεις με τους Κύπριους διπλωμάτες που βρίσκονται στη Νέα Υόρκη. Με τον τέως πρέσβη της Κύπρου κ. Κακούρη, την πρόξενο Μάρθα Μαυρομμάτη και τον εκπρόσωπο της Κυπριακής Δημοκρατίας στα Ηνωμένα Έθνη Αντρέα Μαυρογιάννη.

Άγιος Ευφημιανός

Ο Μητροπολίτης Μόρφου Νεόφυτος ανέφερε ότι δεν μπόρεσε να επισκεφθεί τις τοιχογραφίες του Αγίου Ευφημιανού, οι οποίες προέρχονται από την κατεχόμενη Λύση και οι οποίες βρίσκονται στο Τέξας. Ωστόσο ενημερώθηκε για τις συνθήκες που φυλάσσονται καθώς και για συμφωνίες που συνομολογήθηκαν. «Υπήρχαν άνθρωποι οι οποίοι γνώριζαν πρόσωπα και πράγματα. Αν η Αρχιεπισκοπή η οποία έχει την ιδιοκτησία των τοιχογραφιών, κάνει μια αναθεώρηση της συμφωνίας νομίζω έχουν ελπίδες να επιστρέψουν στην Κύπρου οι θησαυροί».

Οι γιορτές στην Κύπρο

Οι εικόνες θα έλθουν στην Κύπρο τις επόμενες μέρες, σε ημερομηνία που δεν ανακοινώνεται, για λόγους ασφάλειας, με ειδική πτήση, απευθείας από τη Νέα Υόρκη. Οι εικόνες θα οδηγηθούνε πρώτα στους συντηρητές, γιατί μερικές έχουν «πληγές».
Ο Πανιερότατος προαναγγέλλει ότι «μετά το Πάσχα, τη διακαινήσιμο βδομάδα, θα γίνει ειδική τελετή με λατρευτικό χαρακτήρα στη Μονή από όπου προέρχεται η αρχαιότερη εικόνα, του Αγίου Ιωάννου του Λαμπαδιστή. Θα τελεστεί ειδική Λειτουργία για τις εικόνες. Μέχρι να βρούμε τον κατάλληλο χώρο θα βρίσκονται στο εικονοφυλάκιο του Λαμπαδιστή». Ο Μητροπολίτης Μόρφου εξηγεί ότι η εικόνα των Αγίων Ανδρονίκου και Αθανασίας, έχει το χώρο της και είναι το παρεκκλήσι των αγίων. Μια φορά το χρόνο θα μεταφέρεται η εικόνα για τη Θεία Λειτουργία και τη λιτανεία. Τον υπόλοιπο χρόνο θα βρίσκεται στο σκευοφυλάκιο της μονής.

Ιερά Σύνοδος

Ο Μητροπολίτης Μόρφου Νεόφυτος καταθέτει και τις προτάσεις του για το μέλλον, κυρίως σε επίπεδο Εκκλησίας της Κύπρου. «Χρειαζόμαστε ως σύνοδος, ένα επιτελείο, μια ομάδα επαναπατρισμού του Χριστιανικού πολιτισμού. Και μέσα σε αυτή την ομάδα, να περιλάβουμε νομικούς, εμπειρογνώμονες Κύπριους και ξένους. Βεβαίως χρειαζόμαστε και κάποιον άνθρωπο ο οποίος να συντονίζει αυτή την ομάδα. Διαφορετικά θα δρούμε σπασμωδικά και μεμονωμένα. Η ομάδα χωρίς να κάνει θόρυβο να δρα και να έχει αποτελέσματα. Η δική μας εμπειρία αυτό έχει δείξει».

Ο Πανιερότατος υποδεικνύει ότι η πρακτική του δικαστικού αγώνα που ακολουθήθηκε στην περίπτωση του Μονάχου - βρέθηκαν 230 ιερά αντικείμενα - δεν έφερε καρπούς. «Τους δικαστικούς αγώνες δεν τους αποκλείουμε, αλλά θα πρέπει είναι η τελευταία μας καταφυγή. Όταν πλέκουμε με δικαστήρια δύσκολα ξεμπλέκουμε. Στο δικαστήριο πρέπει κάποιοι να κατηγορηθούν ως ένοχοι. Ενώ αυτή η δουλειά πρέπει να γίνεται απενοχοποιητικά και βάσει συνεργασιών και διαπραγματεύσεων».