Δρ Χριστόδουλος Χατζηχριστοδούλου, Βυζαντινολόγος

Η Ιερά Μητρόπολις Μόρφου και το Κοινοτικό Συμβούλιο Δένειας, με την αρωγή των Ηνωμένων Εθνών, διοργάνωσαν την Παρασκευή της Διακαινησίμου, 25 Απριλίου 2014, προσκύνημα στον Άγιο Περνιακό στη νεκρή ζώνη της Δένειας. Με απόφαση του Πανιερωτάτου Μητροπολίτου Μόρφου κ.κ. Νεοφύτου το προσκύνημα θα εορτάζει την Παρασκευή της Διακαινησίμου την Ζωοδόχο Πηγή, λόγων των πηγών και του αγιάσματος, καθώς και τη σύναξη του αγίου Περνιακού.

«Ξεχωριστή για τους κατοίκους της κοινότητας Δένειας, ήταν η χθεσινή μέρα (25 Απριλίου 2014), αφού επισκέφθηκαν για πρώτη φορά μετά το 1974 έναν αγαπημένο τους χώρο, ο οποίος συνδέεται με έναν όσιο, που φέρει το όνομα Περνιακός, και μια ιαματική πηγή», έγραψε σε σχετικό άρθρο του στον ημερήσιο τύπο ο φίλος δημοσιογράφος Αριστείδης Βικέττος.

Ο άγιος Περνιακός ο θαυματουργός, όπως επιγράφεται σε σύγχρονη (1982) εικόνα προσκυνηταρίου, αγνοείται από τους συναξαριστές. Εικονίζεται ως μεγαλόσχημος μοναχός, γέρων διχαλογένης. Με το δεξιό χέρι κρατά σταυρό και με το αριστερό ειλητάριο με την επιγραφή «Σύσκηνον / Περνιακέ / κόσμω τ’εν ασκή/σει τε / καν πόλω έχει».  Η εικόνα αυτή, η οποία φυλάσσεται στον ναό του Αγίου Χαραλάμπους στη Δένεια, φέρει την υπογραφή του αγιογράφου ως εξής: «Χειρ Οικονόμου Ανδρέου». Είναι έργο του γνωστού αγιογράφου π. Ανδρέου Παπαριστοδήμου (1923- ), από το χωριό Τάλα της επαρχίας Πάφου και για πολλά χρόνια εφημέριου του ναού του Αγίου Νικολάου Λυκαβηττού στη Λευκωσία. Στην εικόνα δεν αναφέρεται όνομα δωρητή. Το σημαντικό εν προκειμένω είναι ότι η εικόνα αυτή αποτελεί αντίγραφο μιας παλαιότερης, που υπήρχε μέχρι το 1974 στο προσκύνημα του Αγίου, και που προφανώς κλάπηκε από τους Τούρκους μετά την εισβολή.

Το όνομα του Αγίου δεν εμφανίζεται εξ όσων γνωρίζω αλλού. Αν δεν είναι βαπτιστικό, τότε πίσω από το όνομα αυτό πρέπει να κρύβεται κάποιος άγνωστος όσιος ασκητής, ο οποίος έζησε στον συγκεκριμένο τόπο, όπου φύεται η περνιά (ή περνάρι). Είναι λοιπόν πολύ πιθανόν, όταν λησμονήθηκε το αρχικό όνομα του αγίου μέσα στους αιώνες (και δεν είναι η μόνη περίπτωση), να προσδόθηκε στον άγνωστο τούτο θαυματουργό ασκητή το φυτώνυμο Περνιακός. Σύμφωνα με τον κ. Περδίκη, ο χώρος είχε συνδεθεί με θεραπείες δερματικών παθήσεων, κυρίως παιδιών. Συνεχίζοντας, σημειώνει ότι η παράδοση λέει ότι έλουζαν τα παιδιά στο νερό της πηγής και ακολούθως τα άλειφαν με σκόνη, την οποία κατασκεύαζαν με φύλλα περνιάς. Ο Αρχιμανδρίτης Φώτιος Ιωακείμ της καθ’ ημάς Ιεράς Μητροπόλεως σημείωσε: «Είναι σύνηθες το φαινόμενο στη βυζαντινή Κύπρο, αρχαίοι τάφοι να μετατρέπονται και να λειτουργούν ως ασκητήρια. Πιθανότατα αυτό θα συνέβη και στον συγκεκριμένο χώρο».

Για την πιθανή παραφθορά της ονομασίας του Αγίου σημειώνω ενδεικτικά τα ακόλουθα παραδείγματα από την Κύπρο: Με την ονομασία Άγιος [Ε]ξορινός αναφέρονται οι άγιοι Γεώργιος ο Τροπαιοφόρος και Ξενοφών (επειδή οι ναοί τους βρίσκονταν εκτός των ορίων των χωριών, και με σκοπό αποτροπαϊκό, να εξ-ορίζουν δηλ. το κακό, να μην εισέρχεται στο χωριό). Με την ονομασία άγιος Βηχαράς, ο οποίος θεραπεύει το βήχα, οι χωρικοί στα Καμινάρια δείχνουν τον άγιο που εικονίζεται στο αψίδωμα της κύριας εισόδου μεσαιωνικού παρεκκλησίου στα Καμινάρια. Δεν είναι άλλος από τον Μέγα Βασίλειο, σύμφωνα με συνοδευτική επιγραφή, στον οποίο είναι αφιερωμένο το παρεκκλήσι. Υπάρχουν όμως και αταύτιστοι άγιοι, που φέρουν ονόματα που προήλθαν κατά αναλογία, όταν ξεχάστηκαν τα αρχικά τους ονόματα, όπως ο άγιος Αρνιακός, ο άγιος Πολλοτζέλλαρος, ο άγιος της Φλέβας.

Άλλες μαρτυρίες αναφέρουν το προσκύνημά μας ως Παναγία του Αγίου Περνιακού και καθόλου παράξενο κάπου κοντά, στον κατά τ’ άλλα  εκτεταμένο αρχαιολογικό χώρο να υπάρχουν ερείπια ναού της Θεοτόκου, εξ ου και η καθιέρωση της εορτής της Ζωοδόχου Πηγής. Κατά παρόμοιο τρόπο τιμάται και η Παναγία του Αγίου Σωζομένου, δηλαδή ο ναός του ομώνυμου ασκητικού σπηλαίου παρά την Ποταμιά Λευκωσίας.

Το σπουδαίο τούτο προσκύνημα του αγίου Περνιακού στη Δένεια είναι πιθανώς ένας παλαιοχριστιανικός τάφος (cubiculum), όπου φέρεται ότι έζησε.  Σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Στυλιανό Περδίκη, ο τάφος χρονολογείται μάλλον στον 4^ο-5^ο αιώνα μ.Χ. Ο αρχαίος τούτος ταφικός θάλαμος δεν είναι βεβαίως κάτι το μεμονωμένο στον χώρο. Ο λόφος του Αγίου Περνιακού, καθώς και η γύρω περιοχή, όπως προαναφέραμε,  διασώζουν αρχαιολογικά κατάλοιπα, νεκροταφεία, σπήλαια, πηγές, λαγούμια, μεγάλων και μικρών διαστάσεων υδατοδεξαμενές και κινστέρνα, που μαρτυρούν τη συσσώρευση και συλλογή υδάτων. Δεν λείπουν οι προϊστορικές αρχαιότητες, που μαρτυρούν τη συνεχή εγκατάσταση από την αρχαιότητα κατά μήκος της εύφορης πεδιάδας του Οβκού ποταμού.

Η πρόσβαση στο μνημείο από το 1974 δεν ήταν εφικτή, λόγω της γειτνίασης με φυλάκιο των κατοχικών δυνάμεων. Παλαιότερη προσπάθεια μετάβασης στον χώρο με τον Πανιερώτατο Μητροπολίτη Μόρφου, κ.κ. Νεόφυτο, στάθηκε αδύνατη για λόγους ασφάλειας. Πριν από λίγες ημέρες ειδοποιηθήκαμε από τον κοινοτάρχη και τον κ. Περδίκη, ότι η περιοχή είναι προσβάσιμη με τη συνοδεία των Ηνωμένων Εθνών, οπότε μετέβη στον χώρο του προσκυνήματος ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης μας. Σε συνεννόηση με τον δραστήριο κοινοτάρχη Δένειας κ. Χριστάκη Παναγιώτου και τα Ηνωμένα Έθνη διευθετήθηκε  η τέλεση λιτανείας και αγιασμού, ενόψει και της άδειας που δόθηκε για τον καθαρισμό και τη συντήρηση του μνημείου από το Τμήμα Αρχαιοτήτων της Κυπριακής Δημοκρατίας. Ας σημειωθεί, ότι αρκετοί είναι εκείνοι που ζήτησαν να εργαστούν εθελοντικά για την ανάδειξη του μνημείου. Η άδεια μετάβασης στον χώρο δόθηκε στις 23 Απριλίου 2014. Ο φιλοπρόοδος και δραστήριος κοινοτάρχης ενημέρωσε τους κατοίκους της Δένειας και με παρέμβασή του στα ΜΜΕ κάλεσε όσους ήθελαν να παρευρεθούν.

Την Παρασκευή της Διακαινησίμου, 25 Απριλίου 2014, τελέστηκε πανηγυρική θεία Λειτουργία στον ναό του Αγίου Χαραλάμπους στην ακριτική Δένεια για την εορτή της Θεοτόκου Ζωοδόχου Πηγής και προς τιμή του αγίου Περνιακού.

Ακολούθως, όλη σχεδόν η κοινότητα, παρά το εργάσιμο της ημέρας, συγκεντρώθηκε στο κοινοτικό μέγαρο αναμένοντας τη συνοδεία ανδρών της αστυνομίας της ειρηνευτικής δύναμης  για τη μετάβαση στον χώρο του προσκυνήματος του Αγίου Περνιακού, το οποίο βρίσκεται στη νεκρή ζώνη της Δένειας δυτικά της κοινότητας. Εκτός από τους ιερείς της κοινότητας, π. Νικόλαο Χαραλάμπους και π. Παρασκευά Κίκα, παρευρέθηκαν ο π. Σταύρος Χριστοδούλου, εφημέριος στην Κοκκινοτριμιθιά, ο π. Κυριακός Χαραλάμπους, εφημέριος στη Γαλάτα, υιός του προαναφερθέντος π. Νικολάου, και ο π. Κυριακός Θεοφάνους, κάτοικος Δένειας και εφημέριος στην Άλωνα.

Άνθρωποι όλων των ηλικιών είχαν μαζευτεί από ενωρίς, άλλοι με  μικρά παιδιά στην αγκαλιά, υπερήλικες, γυναίκες με αγκαλιές ευωδιαστά άνθη, ασθενείς, ακόμη σε αναπηρικά καροτσάκια. Σύμφωνα με την άδεια που ζητήθηκε από τα Ηνωμένα Έθνη, το προσκύνημα θα γινόταν μεταξύ των ωρών 10:00-12:00. Οι μεγαλύτεροι στην ηλικία είχαν πολλά να διηγηθούν για τον θαυματουργό άγιο, το αγίασμα  και το χώμα από το προσκύνημά του, μέσω των οποίων θεραπεύονταν από τις δερματικές και άλλες παθήσεις. Ο κοινοτάρχης Δένειας έδωσε τις τελευταίες οδηγίες με ανάμεικτα συναισθήματα χαρμολύπης, εκφράζοντας τον πόθο όλων να επισκεφτούν το προσκύνημα και κάποιοι τη γη τους, για πρώτη φορά μετά από 40 χρόνια και δόθηκε το σύνθημα να ξεκινήσουμε.

Σχηματίστηκε αυτοκινητοπομπή -με αυτοκίνητα ψηλά και διπλοκάμπινα για το δύσκολον της περιοχής- και ακολουθώντας το αυτοκίνητο με τους Ειρηνευτές μπροστά, με υψωμένη τη σημαία των Ηνωμένων Εθνών, προχωρήσαμε δυτικά προς την άκρη του χωριού, όπου και το προσφάτως ανακαινισθέν μουσουλμανικό τέμενος. Από εκεί, πήραμε τον αγροτικό χωματόδρομο προς τους χθαμαλούς λόφους, όπου σε απόσταση περίπου 2 χιλιομέτρων βρίσκεται ο Άγιος Περνιακός. Αρκετοί ήταν αυτοί που ανέβηκαν στις κάσες των διπλοκάμπινων και βλέποντας τους θυμήθηκα παρόμοιες σκηνές του ξεριζωμού το 1974. Τώρα όμως μιλάμε για επιστροφή!

Στις υπώρειες του λόφου, σε προκαθορισμένο σημείο, στάθμευσαν τα οχήματα  και σχηματίστηκε πομπή. Ο π. Παρασκευάς έβαλε το αναστάσιμο φελόνι και το πετραχήλι του, άναψε τον θυμιατό και η ευωδία του θυμιάματος απλώθηκε στον αέρα του ανοιξιάτικου πρωινού.  Παιδιά πήραν τα εξαπτέρυγα και τα ύψωσαν ψηλά, ο π. Κυριακός πήρε στη αγκαλιά του την εικόνα της Αναστάσεως και το τρικέρι, με το οποίο την προηγούμενη μέρα ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης μας κρατώντας το έψαλλε το «Χριστός Ανέστη» στον Άγιο Μάμαντα στη Μόρφου. Ένα κορίτσι πήρε την εικόνα της Παναγίας των Παίδων – Ζωοδόχου Πηγής και ένα αγόρι την εικόνα του αγίου Περνιακού.  «Χριστός Ανέστη» άρχισαν να ψάλλουν πρώτα οι ιερείς και ακολούθως οι πιστοί και η πομπή άρχισε να ανηφορίζει την απόσταση γύρω στα 100 μέτρα μέχρι το προσκύνημα του Αγίου. «Αναστήτω ο Θεός και διεσκορπίσθησαν οι εχθροί Αυτού και φυγέτωσαν από προσώπου Αυτού οι μισούντες Αυτόν!» και στη συνέχεια μόνο το «Χριστός Ανέστη!». Στα πρόσωπα των Δενειωτών διέκρινες τον πόθο της επιστροφής στον δικό τους άνθρωπο, τον προστάτη και θεραπευτή άγιο Περνιακό, που τα 40 χρόνια από την τουρκική εισβολή δεν κατάφεραν να σβήσουν από τη μνήμη τους.

Μπροστά από την είσοδο του μνημείου τοποθετήθηκε τραπέζι στρωμένο με λευκό τραπεζομάντηλο και πάνω σε αυτό λεκάνη με νερό για τον αγιασμό, δέσμη με βασιλικό, ο σταυρός και ασημένια καπνιστομέρεγχα. Σε δισκέλιο τοποθετήθηκε το ιερό ευαγγέλιο από τη πλευρά της Ανάστασης, με τη απεικόνιση της θριαμβευτικής εξόδου του Χριστού από τον τάφο – σαρκοφάγο. Σε αναλόγιο τοποθετήθηκαν μαζί οι εικόνες της Αναστάσεως του Χριστού, της Παναγίας Μάνας των Παίδων και του Αγίου Περνιακού. Η ακολουθία ήταν αναστάσιμη, και αντί του «Εν Ιορδάνη…» ή του «Σώσον Κύριε τον λαόν σου…», ψάλληκε το «Χριστός Ανέστη». Ο π. Κυριακός ράντισε με αγιασμό τους πιστούς και την περιοχή.

Σημειώνω ολίγους στίχους από την ευχή-παράκληση, που διαβάστηκε κατά τη τέλεση του αγιασμού: «Ιλέω όμματι έπιδε και επί την παρούσαν κάκωσιν της μαρτυρικής ημών πατρίδος…Αποδίωξον πάντα εχθρόν και πολέμιον από της γης των πατέρων ημών, δος λύτρωσιν τω λαώ σου και ελευθερίαν και ειρήνη πάσιν ημίν χάρισαι…». Εντυπωσιάστηκα από ένα μικρό παιδί, το οποίο στεκόταν πίσω από τον π. Κυριακό και έψαλλε συνέχεια το «Χριστός Ανέστη»!

Μπροστά οι μεγαλύτεροι και πίσω οι νεότεροι, να ακολουθούν και να μαθαίνουν. Αγνάντεψαν  την γύρω περιοχή, προς τον τουρκοκρατούμενο βορρά ως πέρα στους λόφους του Άη Γιώργη του Ρηγάτη και προς στην Σκυλλούρα και την Αγία Μαρίνα...

«Αγρωνίζαν μας οι τοίσιοι / τζι έτρεσιεν τζιαι που την βρύσην / το νερόν κρυόν, γλυτζιήν»[1]. Οι πιο ηλικιωμένοι συγκινημένοι υπέδειξαν στο νότιο αψίδωμα του μνημείου τη θέση, όπου βρισκόταν η παλαιά εικόνα του αγίου Περνιακού που χάθηκε το ’74, και εκεί τοποθετήθηκε για προσκύνημα η νεότερη εικόνα του Αγίου. Κάποια γυναίκα έφερε μαζί της σουδάριο - μαντήλι με το Άγιο Μανδήλιο και μια δεσμίδα 33 κεριά από τα Ιεροσόλυμα, τα οποία άναψε του Αγίου. Άλλες γυναίκες άναψαν το καντήλι και αναστάσιμες λαμπάδες, άλλες κρέμασαν κατά το έθιμο φανέλες, μαντήλια και ράκη, για να αφήσουν εκεί τις ασθένειές τους, άλλες έφεραν ευωδιαστά τριαντάφυλλα και τα έβαλαν στον λιθοσωρό στη μέση του μνημείου. Τα πολλά προ του 1974 γυάλινα μπουκάλια για τη μεταφορά λαδιού για το άναμμα του καντηλιού, που βρίσκονται γύρω από το μνημείο, φανερώνουν την αγάπη των Δενειωτών για το προσκύνημά τους.

«Χριστός Ανέστη, Καλή λευτεριά!» αναφώνησε βουρκωμένος ο καλός Λευίτης π. Σταύρος, κάνοντας την απόλυση της ακολουθίας του Αγιασμού στο προσκύνημα του Αγίου Περνιακού.

Λίγα μέτρα βορειότερα του μνημείου βρίσκεται το αγίασμα, το οποίο έτρεχε από λαγούμι σε παρακείμενη δεξαμενή. Πολλοί ήταν αυτοί, που έλαβαν χώμα από το αγίασμα για ευλογία!

Ακολούθησε συμβολικό φύτεμα ελιάς από τον κοινοτάρχη Δένειας κ. Χριστάκη Παναγιώτου καiμε την ελπίδα της απελευθέρωσης του τόπου μας, επιστρέψαμε πίσω στη Δένεια.

----------------

1. Απόσπασμα από το τραγούδι του Ευαγόρα Καραγιώργη «Τ’ όνειρον (Αχ Τζιερύνεια μάνα μου)».