Kωστή Kοκκινόφτα Ερευνητή Κέντρου Μελετών Ιεράς Μονής Κύκκου

Ο άγιος Γεώργιος θεωρείται ο προστάτης άγιος των κατοίκων πολλών χωριών της Κύπρου, οι οποίοι στα παλαιότερα χρόνια συνήθιζαν να τον επικαλούνται με τη φράση: «Άη Γιώρκη τζιαι βοήθα μου».

 Στα περισσότερα από αυτά υπάρχει εκκλησία αφιερωμένη στη χάρη του, αφού όπως διαπιστώνουμε από ανεπίσημη καταγραφή, που έγινε το 1946, 320 ναοί σε σύνολο 1600, που υπήρχαν τότε στο νησί, τιμώνταν στο όνομά του. Όπως αναφέρεται, προηγείτο σε αριθμό ναών του Αγίου Γεωργίου μόνο η Θεοτόκος, σύμβολο για τους Xριστιανούς της αγιότητας, της αγνότητας και της μητρικής αγάπης, με 380 ναούς, και ακολουθούσαν η προστάτιδα των παιδιών Aγία Mαρίνα με 110, ο Άγιος Iωάννης ο Πρόδρομος με 90 και άλλοι Άγιοι με μικρότερο αριθμό ναών. Τουλάχιστον 54 από τις εκκλησίες του Aγίου Γεωργίου έχουν σημαντική αρχαιολογική και αρχιτεκτονική αξία, με μερικές να διασώζουν ωραιότατες μεταβυζαντινές τοιχογραφίες.

Ένδειξη της μεγάλης αγάπης των Κυπρίων προς τον Άγιο, που οφείλεται κυρίως στις θαυματουργικές παρεμβάσεις του, στη γενναιοδωρία, στο νεαρό της ηλικίας και στη στρατιωτική του ιδιότητα, είναι τα επτά χωριά του νησιού, που φέρουν το όνομά του. Δύο από αυτά βρίσκονται στην επαρχία Λευκωσίας (του Καυκάλου και της Λεύκας), δύο στην Πάφο (της Πέγειας και των Κελοκεδάρων), ένα στη Λεμεσό (της Σιλίκου), ένα στην Αμμόχωστο (του Σπαθαρικού) και ένα στην Κερύνεια. Σε παλαιότερες εποχές υπήρχαν και άλλα χωριά που έφεραν το όνομά του, όπως το Άγιο Γεωργούδι της Τηλλυρίας, τα οποία όμως ερημώθηκαν στη συνέχεια.

Υπάρχουν ακόμη και αρκετά μοναστήρια, τα καθολικά των οποίων είναι αφιερωμένα στον Άγιο, με πιο γνωστά αυτά του Αλαμάνου και του Μαυροβουνίου, που επαναλειτούργησαν, κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, το πρώτο ως γυναικείο και το δεύτερο ως ανδρικό. Από τα υπόλοιπα αναφέρονται αυτά των Μαγγάνων στη Λευκωσία, της Χαβούζας στη Λεμεσό, του Κοντού και του Μακρή στη Λάρνακα, του Νικοξυλίτη στη Δρούσεια, των Κομάνων στα Μέσανα, του Πυργώτη στο Χα Ποτάμι και του Ρηγάτη κοντά στην Kυρά Mόρφου, μετόχια τα δύο τελευταία της Μονής Σινά και του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων, αντιστοίχως.

Επίσης, το όνομα του Αγίου δόθηκε σε τουλάχιστον 204 τοπωνύμια ανά το νησί, που διασώζουν διάφορους θρύλους και περιστατικά, τα οποία, κατά τη λαϊκή παράδοση, συνδέονται άμεσα με κάποιο θαυμαστό γεγονός. Για παράδειγμα,  δύο τοπωνύμια στο χωριό Καμινάρια φέρουν τις ονομασίες «Παδκιά τ’ Άη Γιώρκη» και «Τζεφαλόκρεμμος» και σχετίζονται με παρέμβασή του, ώστε να σωθούν οι κάτοικοι από την πανούκλα, που έπληξε το χωριό στα μέσα του 19ου αιώνα.

Το όνομα του Αγίου δόθηκε επίσης σε πέντε τουλάχιστον δασικές περιοχές της Κύπρου, δύο λόφους, μία σπηλιά, δέκα χειμάρρους, ενώ 287 καταγραμμένα τοπωνύμια συνδέονται άμεσα με εκκλησία, ξωκκλήσι ή παρακείμενο ερειπωμένο ναό, που αφιερώθηκαν στη χάρη του. Ακόμη, δύο ακατοίκητα νησάκια που βρίσκονται σε κοντινή απόσταση από τις κυπριακές ακτές φέρουν το όνομά του: το μεν πρώτο στον κόλπο της Χρυσοχούς, το δε δεύτερο απέναντι από τον οικισμό του Αγίου Γεωργίου Πέγειας, με τον αρχαιολογικό χώρο του οποίου συνδέεται άμεσα.

Το όνομα του Αγίου δόθηκε επίσης σε είδη της τοπικής χλωρίδας, όπως σε αγκαθερό θάμνο, που παράγει ένα κόκκινο στρογγυλό καρπό σε μέγεθος αδρού ρεβυθιού, ο οποίος τρώγεται και ονομάζεται «πουρνέλλα τ' Άη Γιώρκη», καθώς και σε ένα χόρτο, που παράγει μικροσκοπικό καρπό σε είδος πολύ μικρής ντομάτας και ονομάζεται «σταφύλιν τ' Άη Γιωρκού». Ακόμη, το όνομα του Αγίου χρησιμοποιήθηκε στα αποφθέγματα του κυπριακού λόγου, όπου για παράδειγμα, η φράση «συν Αθηνά και χείρα κίνει» μετατράπηκε, εκχριστιανισμένη, σε «Άη Γιώρκη τζαι βοήθα μου».

Ο Άγιος Γεώργιος, ως γνωστόν γιορτάζεται στις 23 Απριλίου, μέρα που η Εκκλησία τιμά τη μνήμη του, και στις 3 Νοεμβρίου, που έγινε η ανακομιδή των λειψάνων του. Η πρώτη, επειδή ορίζει χρονικά το μέσο της άνοιξης και της περιόδου της ανθοφορίας, θεωρείται από τον λαό σαν δεύτερο Πάσχα και πανηγυρίζεται με ξεχωριστό τρόπο. Στα νεότερα χρόνια, μετά την υιοθέτηση του Γρηγοριανού ημερολογίου από την Oρθόδοξη Eκκλησία της Kύπρου, το 1924, γεγονός που συνέτεινε, ώστε η γιορτή να περιλαμβάνεται τις περισσότερες φορές στις μέρες της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, αυτή μεταφέρεται τη Δευτέρα της Λαμπρής, ώστε να τιμηθεί κατά τον αρμόζοντα τρόπο ο δημοφιλής Άγιος.

Η μέρα της πανήγυρής του είναι κατ' εξοχήν μέρα εύθυμης διάθεσης, γεγονός που συνέτεινε ώστε το όνομα του Αγίου Γεωργίου να συνδεθεί με άσματα της χαράς και της διασκέδασης. Έτσι, όταν ο Κύπριος χορευτής σέρνει τον χορό τραγουδά τους στίχους: «Τζι αν πας στην Καλαμπάκκαν τζ' έρτεις τ' Άη Γιωρκού / φέρε μου 'ναν μαντήλιν μ' αθθούς του μιρμερκού», δηλαδή του ζαμπούκκου, δένδρου που ανθίζει τον Απρίλιο και οι ανθοί του ξηραινόμενοι χρησιμοποιούνται ως τσάι, λόγω των θεραπευτικών ιδιοτήτων τους.

Η 3η Νοεμβρίου, ημέρα της ανακομιδής των λειψάνων του Αγίου, αποκαλείται από τον λαό «T’ Άη Γιωρκού του σπόρου», γιατί συμπίπτει χρονικά με την έναρξη της σποράς των σιτηρών. Τη μέρα αυτή οι γεωργοί προσέφεραν στην εκκλησία αφιερώματα και παρακαλούσαν τον Άγιο για βροχόπτωση και επιτυχή έκβαση των γεωργικών τους ενασχολήσεων. Πολλοί έπαιρναν μαζί τους και σπόρο για να ευλογηθεί, τον οποίο αναμείγνυαν στη συνέχεια με τον υπόλοιπο, γιατί πίστευαν ότι η μελλοντική σοδειά θα απέδιδε πλούσιους καρπούς. Eπίσης, στις 3 Nοεμβρίου γινόταν στη Μονή του Αγίου Γεωργίου του Κοντού στη Λάρνακα μεγάλη ζωοπανήγυρη και πολλοί ήταν αυτοί που προσέρχονταν για να προετοιμαστούν κατάλληλα με αγορά ζώων για τις γεωργικές τους εργασίες. Ανάμεσά τους περιλαμβάνονταν και πολλοί Μουσουλμάνοι κάτοικοι του νησιού, οι οποίοι πίστευαν στον θαυματουργό Άγιο και φοβούνταν την τιμωρία του, στις περιπτώσεις που επεδείκνυαν απαξιωτική συμπεριφορά έναντι της χριστιανικής πίστης και των εκδηλώσεων λαϊκής θρησκευτικότητας.

O άγιος Γεώργιος εθεωρείτο από τους κατοίκους του νησιού ως ο προστάτης όσων έπασχαν από επιληψία, την «άσχημη αρρώστεια» ή «λάωμα», όπως την αποκαλούσαν οι παλαιότεροι. Για τον λόγο αυτό, στη Μονή του Αγίου Γεωργίου του Κοντού «σκλαβώνονταν» αρκετοί επιληπτικοί, δηλαδή διέμεναν σε αυτή για κάποιο χρονικό διάστημα και εργάζονταν χωρίς αμοιβή στα κτήματά της, πιστεύοντας ότι με τον τρόπο αυτό ο Άγιος θα τους ελεούσε και θα τους θεράπευε. Εθεωρείτο ακόμη ο θεραπευτής των ματιών των παιδιών από ερεθισμό, που προκαλούσε η είσοδος ξένου σώματος, γι' αυτό και παρακαλούσαν τον Άγιο να παρέμβει και να κάνει το θαύμα του.

Ο άγιος πιστεύετο ακόμη, ότι ήταν βοηθός των παιδιών που αργούσαν να περπατήσουν, γι' αυτό και τα οδηγούσαν στη Μονή του Αγίου Γεωργίου του Κοντού, όπου στον προαύλιο χώρο υπήρχε πέτρα με δύο εκτυπώματα σε σχήμα παιδικών ποδιών, που είχαν αποτυπωθεί, κατά τη λαϊκή παράδοση, μόλις πάτησε σε αυτήν ο Χριστός, όταν ήταν βρέφος στη Βηθλεέμ. Στη συνέχεια, αφού αφαιρούσαν από τα παιδιά το δεξιό παπούτσι, το οποίο έπρεπε απαραίτητα να μείνει στον ναό, τα βοηθούσαν να σταθούν στα εκτυπώματα αυτά, με τη βεβαιότητα ότι θα είχαν τη βοήθεια του Αγίου και σε σύντομο χρονικό διάστημα θα περπατούσαν.

Υπήρχε επίσης, ιδίως στη Λάρνακα, δοξασία ανάμεσα στα νεαρά κορίτσια, ότι ο Άγιος μεριμνούσε «για την αποκατάστασή τους», δηλαδή την εξεύρεση κατάλληλου συζύγου. Γι’ αυτό και προσέρχονταν στη Μονή του Αγίου Γεωργίου του Κοντού το Σάββατο στον εσπερινό, επειδή επικρατούσε η αντίληψη, ότι τις άλλες μέρες απουσίαζε στη Βηρυτό, όπου σύμφωνα με το δημοτικό άσμα βρισκόταν η εκκλησία του, και από όπου επέστρεφε βρεγμένος από τα κύματα της θάλασσας.

Ο λαός της Κύπρου αποδίδει στον Άγιο Γεώργιο μεγάλο αριθμό θαυμάτων, πολλά από τα οποία θεωρούνται αναβιώσεις παλαιών θρύλων ή αποτέλεσμα της λαϊκής μυθοπλασίας, όπως το γνωστό θαύμα της δρακοντοκτονίας, το οποίο αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα στην εικονογράφησή του και υμνήθηκε από τη θρησκευτική λαϊκή μούσα με το γνωστό «Τραγούδιν τ' Άη Γιώρκη». Σύμφωνα με μία εκδοχή, οι ιστορικές καταβολές του ανάγονται στον 12ο αιώνα, περίοδο κατά την οποία κυριαρχούσαν τα κατορθώματα των ακριτών και ο Άγιος άρχισε να απεικονίζεται έφιππος. Πρόκειται για τραγούδι προϊόν της λαϊκής μούσας της υστεροβυζαντινής περιόδου, που έχει άμεση συνάφεια με τα αφηγηματικά έμμετρα του ακριτικού κύκλου. Παλαιότερα υποστηρίχθηκε πως αποτελεί αναβίωση των αρχαίων θρύλων, όπως για παράδειγμα του Περσέα και της Ανδρομέδας, ή του Βελλεροφόντη και της Μέδουσας, ή του Θησέα και της Αριάδνης. Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν μπορεί να γίνει εύκολα αποδεκτό, αφού φέρει υπόβαθρο και πυρήνα χριστιανικό. Ίσως δε να περιέγραφε τη νίκη κάποιου ακρίτα επί των Αγαρηνών, μετά από επίκληση του Αγίου Γεωργίου και με την πάροδο του χρόνου ο ακρίτας να ταυτίστηκε στις λαϊκές διηγήσεις με τον Άγιο.

Στα χωριά της Κύπρου, ο Άγιος Γεώργιος αγαπήθηκε ιδιαίτερα, αφού εκπροσωπούσε τη νίκη του Ελληνισμού επί της ειδωλολατρίας και των Οθωμανών κατακτητών. Γι’ αυτό και το «Τραγούδι τ’ Άη Γιωρκού», που περιέγραφε το κατόρθωμα της δρακοντοκτονίας ήταν ιδιαίτερα δημοφιλές ανάμεσα στους παλαιότερους κατοίκους, οι περισσότεροι από τους οποίους το γνώριζαν εκ στήθους και συνήθιζαν να το τραγουδούν μετά τον εσπερινό της γιορτής του Αγίου στις 23 Απριλίου και στις 3 Νοεμβρίου, στην αυλή της εκκλησίας. Τραγουδήθηκε ακόμη από τους ποιητάρηδες του νησιού, που προβαίνοντας σε κάποιες αναγκαίες για την περίσταση τροποποιήσεις, το εξέδωσαν σε φυλλάδες και το απάγγελλαν σε πανηγύρια και άλλες εκδηλώσεις, όπως ο Ανδρέας Μιχαηλίδης το 1892, ο Παναγιώτης Σολωμού το 1922, ο Βασίλειος Θεμιστοκλής το 1933, ο Νίκος Πτωχόπουλλος το 1952, και άλλοι.

Σύμφωνα με το τραγούδι, έξω από την πόλη της Bηρυτού είχε εγκατασταθεί ένας δράκος, ο οποίος, για να επιτρέψει την ελεύθερη ροή του νερού, απαιτούσε να του στέλλουν οι κάτοικοι ένα νεαρό παιδί για τροφή. Aρχικά προμήθευαν στον δράκο τα θύματά του οι πολύτεκνες οικογένειες, αλλά στη συνέχεια ήρθε και η σειρά των υπολοίπων, καθώς και του βασιλιά, που έστειλε θυσία στο τέρας τη μοναχοκόρη του. Kαθοδόν, η νεαρή κόρη προσευχόταν να τη βοηθήσει ο Θεός και να στείλει τον Άγιο Γεώργιο για να τη σώσει. Kαι πράγματι, οι προσευχές της εισακούστηκαν και εμφανίστηκε ο Άγιος, που σκότωσε με το κοντάρι του το θηρίο. Στη συνέχεια επέστρεψαν μαζί στο παλάτι, όπου ο βασιλιάς πρότεινε στον Άγιο για σύζυγο τη νεαρή θυγατέρα του, μαζί με το βασίλειό του. OΆγιος αποκάλυψε τότε την ταυτότητά του και, αφού απέρριψε τη βασιλική προσφορά, ζήτησε ως αντάλλαγμα για τη σωτηρία της βασιλοπούλας την ανέγερση ναού στο όνομά του.

Tο τραγούδι αυτό αποτελείται από 155 στίχους και πρωτοδημοσιεύτηκε από τον Aθανάσιο Σακελλάριο, το 1868. Στα χρόνια που ακολούθησαν δημοσιεύτηκαν και πολλές άλλες παραλλαγές του, με περισσότερους ή λιγότερους στίχους, προερχόμενες σχεδόν από κάθε γωνιά του νησιού, όπως από τη Xούλου, την Κυθρέα, την Ακανθού, το Kαζάφανι, το Παραλίμνι, τη Δερύνεια, τον Άγιο Δημήτριο Μαραθάσας, το Πραστιό Αμμοχώστου, την Πάφο, και αλλού. Πρόκειται αναμφίβολα για ένα από τα πλέον διαδεδομένα τραγούδια της θρησκευτικής λαϊκής ποίησης στο νησί, γεγονός που καταδεικνύει και τη μεγάλη αγάπη των κατοίκων για τον θαυματουργό Άγιο.

Τέλος, αξίζει να αναφερθεί, ότι επισήμως, μετά το 1964, ο Άγιος Γεώργιος τιμάται πανηγυρικά στην Κύπρο από την Eθνική Φρουρά, ως προστάτης του πεζικού, όπως και στην Ελλάδα, όπου από το 1864 η εικόνα του φέρεται στις σημαίες των σωμάτων του πεζικού και από το 1953 καθιερώθηκε με διάταγμα ως ο προστάτης των σωμάτων του στρατού και των όπλων, πλην του πυροβολικού, που, ως γνωστόν, έχει προστάτιδά του την Αγία Βαρβάρα.

Σημ. Ομιλία που έγινε την 1η Νοεμβρίου 2015, στον ναό του Αγίου Γεωργίου Γερακιών, στα πλαίσια των εορτασμών για τα 100χρονα των εγκαινίων του ναού της κοινότητας.