του Οικουμενικού Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου

Η μετάνοια είναι απαραίτητος όχι μόνον εις τους αμαρτωλούς, αλλά και εις τους τελείους.

Η Αγία ημών Ορθόδοξος Εκκλησία δια των Αγίων Πατέρων ώρισε καθ΄ έκαστον έτος την περίοδον της Μεγάλης Τεσσαρακοστής ως περίοδον Μετανοίας. Καθ΄ εκάστην βεβαίως ημέραν και ώραν η μετάνοια είναι απαραίτητος, αλλά κατά την Μεγάλην Τεσσαρακοστήν η Εκκλησία μας μάς καλεί να βιώσωμεν ακόμη βαθύτερον την μετάνοιαν.

Αλλά τι είναι κατά βάθος η μετάνοια, την οποίαν τόσο πολύ συνιστά η Εκκλησία μας; Πολλοί λέγουν: Δεν αισθάνομαι ότι διέπραξα αμαρτίαν και επομένως δεν έχω ανάγκην μετανοίας. Οι Άγιοι όμως Πατέρες τονίζουν ότι η μετάνοια είναι απαραίτητος όχι μόνον εις τους αμαρτωλούς, αλλά και εις τους τελείους. Διερωτάται, λοιπόν, ο απλούς χριστιανός: Δια ποίον σφάλμα πρέπει να μετανοήσουν οι τέλειοι. Η Αγία μας Εκκλησία κατά την περίοδον του Τριωδίου, την προπαρασκευαστικήν της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, δηλαδή την προπαρασκευαστικήν της μετανοίας, μας παρουσιάζει τρεις τύπους ανθρώπων οι οποίοι ενώ είχον ανάγκην μετανοίας, δεν κατενόησαν αυτήν την ανάγκην και δεν μετενόησαν, και ένα τύπον ανθρώπου ο οποίος μετενόησεν ειλικρινώς.

Τελώνης

Όλοι βεβαίως γνωρίζομεν τον αμαρτωλόν τελώνην, ο οποίος έχων συναίσθησιν των πολλών αμαρτιών του δεν ετόλμα να υψώση το βλέμμα του εις τον ουρανόν, έτυπτε το στήθος του και έλεγεν "ο Θεός ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ". Όμως δεν έχομεν όλοι την αίσθησιν της αμαρτωλότητος αυτού και δι΄ αυτό απορούμεν από τι και διατί να μετανοήσωμεν. Την απάντησιν μάς δίνουν οι τρες αποκρουστικοί τύποι, τους οποίους το Άγιον Ευαγγέλιον μας παρουσιάζει ως παραδείγματα προς αποφυγήν.

Ο πρώτος είναι ο γνωστός εις όλους φαρισαίος, ο οποίος ετήρει ωρισμένας διατάξεις του νόμου του Θεού και μάλιστα τας εξωτερικάς, αι οποίαι φαίνονται εις τους ανθρώπους, αλλά είχε την εντύπωσιν ότι ήτο καλός, ενώ κατέκρινεν εντός του τους συνανθρώπους του, οι οποίοι υπέπιπτον εις διάφορα παραπτώματα. Αυτή η εντύπωσις όμως, ότι είμεθα καλοί, και ακόμη περισσότερον η κατάκρισις των συνανθρώπων ημών δια τα παραπτώματα αυτών, είναι ψυχικαί καταστάσεις άρρωστοι, φανερώνουν ψυχήν, η οποία δεν έχει επίγνωσιν της πραγματικότητος, και άρα έχει ανάγκην αλλαγής νοοτροπίας, διά να γνωρίση την αλήθειαν περί του εαυτού της και των άλλων, να ελευθερωθή από την πλάνην της και να σωθή, πλησιάζουσα εν ταπεινώσει και μετανοία διά την μέχρι τούδε υπεροπτικήν στάσιν αυτής τον Χριστόν, ο οποίος είναι πράος και ταπεινός τη καρδία.

Ο δεύτερος αποκρουστικός τύπος, τον οποίον μας παρουσιάζει το Ιερόν Ευαγγέλιον προς αποφυγήν, είναι ο "καλός" δήθεν υιός, ο μη άσωτος υιός της παραβολής του ασώτου. Αυτός δεν εσπατάλησε την περιουσίαν του πατρός του ζων ασώτως, ούτε έπραξε τας ανόμους πράξεις του ασώτου αδελφού του, και δι΄ αυτό δεν ησθάνετο την ανάγκην της μετανοίας. Όμως όλοι κατανοούμεν ότι ήτο σκληρόκαρδος και εγωιστής, ότι δεν ηνέχθη την καλήν υποδοχήν την οποίαν έκαμεν ο πατήρ του εις τον επιστρέψαντα μετανοημένον άσωτον αδελφόν του και ότι εχρειάζετο και αυτός αλλαγήν νοοτροπίας, δηλαδή μετάνοιαν, ώστε να κατανοήση την πλάνην της στάσεώς του και να σωθή πλησίον του Χριστού, ο οποίος πάντας θέλει σωθήναι και εις επίγνωσιν αληθείας ελθείν.

Ο τρίτος τύπος, τον οποίον μας παρουσιάζει το Ιερόν Ευαγγέλιον προς αποφυγήν κατά την περίοδον του Τριωδίου, αντιπροσωπεύεται από μυριάδας ανθρώπων σκληρών και αναλγήτων εμπρός εις τον πόνον των συνανθρώπων αυτών. Είναι όλοι εκείνοι οι οποίοι δεν έδωσαν τροφήν εις τους πεινασμένους, παρ΄ όλον ότι οι ίδιοι εχορτάσθησαν, αυτοί οι οποίοι δεν επότισαν τους διψασμένους ενώ οι ίδιοι έπιον, αυτοί οι οποίοι δεν ενέδυσαν τους γυμνούς, ενώ οι ίδιοι περιεβάλλοντο με αρκετά και πλέον των αρκετών ενδύματα, όχι σπανίως πολυτελή, αυτοί οι οποίοι δεν ενδιεφέρθησαν διά τους φυλακισμένους, ενώ οι ίδιοι απελάμβανον τα αγαθά της ελευθερίας, και εν γένει όλοι όσοι ενδιεφέρθησαν διά την ιδική των ευζωίαν και ηδιαφόρησαν διά την κάλυψιν των αναγκών των συνανθρώπων των. Όσον και αν θέλομεν, τέκνα εν Κυρίω αγαπητά, να συγκαλύψωμεν την ψυχικήν κατάστασιν ημών και να ωραιοποιήσωμεν τον εαυτόν μας, είναι αδύνατον να μη εύρωμεν εις το βάθος της ψυχής ημών στοιχεία από τους χαρακτήρας των τριών αυτών αποκρουστικών τύπων, οι οποίοι ενόμιζαν εαυτούς μη αμαρτωλούς και μη έχοντας ανάγκην μετανοίας, αλλά δικαιώσεως παρά του Θεού.

Αγάπη

Κατά συνέπειαν, έχομεν όλοι ανάγκην μετανοίας διά να εμποτίσωμεν την καρδίαν ημών με αγάπην προς τον συνάνθρωπον, συμπόνοιαν και ευσπλαχνίαν, με αποδοχήν του επιστρέφοντος και μετανοούντος αδελφού ημών, με επίγνωσιν ότι αι αρεταί ημών είναι ως μηδέν ενώπιον του Θεού και ότι όλοι είμεθα οφειλέται αγάπης και ταπεινώσεως, αυτογνωσίας και καθάρσεως από διανοητικάς ρυπάνσεις και στρεβλόν εγωκεντρικόν τρόπον σκέψεως. Ιδίως ημείς οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί έχομεν χρέος να βιώσωμεν την πνευματικότητα της Ορθοδόξου Εκκλησίας ημών, ώστε να ίδουν και οι ετερόδοξοι αδελφοί ημών την χάριν του Θεού την εν ημίν και να ελκυσθούν εις την Ορθόδοξον Πίστιν. Αλλά διά να βιώσωμεν την Ορθόδοξον Πνευματικότητα έχομεν ανάγκην μετανοίας, βαθείας αλλαγής νοοτροπίας, αποφυγής του κακού παραδείγματος των ανωτέρω αποκρουστικών τύπων, ταπεινώσεως και αυτογνωσίας της ασθενείας ημών, ώστε η χάρις του Θεού, η οποία δίδεται εις τους ταπεινούς και όχι εις τους υπερηφάνους, να έλθη και εφ΄ ημάς. Διότι ο Θεός δύναται να εγείρη τέκνα τω Αβραάμ, αγαθούς πιστούς αγαπώντας Αυτόν και τους συνανθρώπους αυτών, και εκ των λίθων, και εάν ημείς δεν φανώμεν άξιοι εργάται του Αμπελώνος Αυτού θα δώση αυτόν εις άλλους γεωργούς, οι οποίοι θα παραγάγουν τους καρπούς αυτού.

Μετάνοια

Ας επιδοθώμεν, λοιπόν, τέκνα ηγαπημένα, εις το άθλημα της μετανοίας, ώστε να μεταμορφώμεθα συνεχώς εν τη ανακαινώσει του νοός ημών, να ζήσωμεν εμπράκτως τα βαρύτερα του νόμου, την κρίσιν και το έλεος, την αγάπην, την ταπείνωσιν, την αποδοχήν του άλλου, την επιθυμίαν της σωτηρίας όλων, την έμπονον φροντίδα υπέρ όλων, μακράν της αυταρέσκου επαναπαύσεως εις την κληρονομίαν των Πατέρων ημών. Διότι τότε μόνον θα ομοιάσωμεν προς τον Πατέρα ημών, όταν υποδεχθώμεν τους ασώτους αδελφούς ημών με τας ιδίας ανοικτάς αγκάλας με τας οποίας υπεδέχθη τον άσωτον ο Πατήρ της Παραβολής και όχι με την αρνητικήν στάσιν του μεγαλυτέρου αδελφού του. Αυτή η αλλοίωσις της διανοίας ημών, αυτή η μετάνοια είναι το ζητούμενον και αυτή εξασκεί κατά τους Αγίους Πατέρας της Ορθοδόξου Εκκλησίας ημών αντί πολλών σωματικών ασκήσεων, χρησίμων μόνον όταν οδηγούν εις αυτήν και όχι όταν αυξάνουν την ψευδαίσθησιν της δήθεν αρετής ημών. Είθε να φωτίση τας καρδίας ημών ο Πανάγαθος Κύριος, ώστε να κατανοήσωμεν πόσον ριζικής αναθεωρήσεως του τρόπου της σκέψεώς του έχει ανάγκην έκαστος εξ ημών, ώστε να συντρίψωμεν το παλαιόν οικοδόμημα της κατεστημένης νοοτροπίας του έκαστος και να εγκαταστήσωμεν εις την θέσιν του το νέον σύστημα πεποιθήσεων και ιδεών, το οποίον υποδεικνύει εις ημάς ο μόνος ανακαινιστής του κόσμου και του ανθρώπου, ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός.