Αρχική Ομιλίες Μητροπολίτη Ο όσιος γέρο Παναής της Λύσης (†30 Δεκεμβρίου 1989), μια αγιασμένη μορφή της σύγχρονης Κύπρου
en el fr
Ο όσιος γέρο Παναής της Λύσης (†30 Δεκεμβρίου 1989), μια αγιασμένη μορφή της σύγχρονης Κύπρου Εκτύπωση

Συνέντευξη του Μητροπολίτου Μόρφου κ. Νεοφύτου στον κ.  Γιάννη Ν. Ζαννή για την εφ. «Η Ορθόδοξη Αλήθεια»

30 Δεκεμβρίου 1989. Στην εκκλησία της Αγίας Θέκλας, μια λυόμενη κατασκευή στον προσφυγικό συνοικισμό Αγίων Αναργύρων Λάρνακας, τελείται η Εξόδιος Ακολουθία ενός γέρου πρόσφυγα από την κατεχόμενη Λύση, από τους παλιούς εκείνους βρακοφόρους γέροντες της Κύπρου. Παρών και ο ηγούμενος του Σταυροβουνίου, του μοναστηριού που από πολλών   αιώνων διαδρομή,  είναι  η πνευματική ακρόπολη της μαρτυρικής Μεγαλονήσου.


 Ο Γέροντας Αθανάσιος Σταυροβουνιώτης. Στέκεται προ της σορού του βρακοφόρου Γέροντα και αρχίζει τον επιμνημόσυνο λόγο του:

«Πάτερ Παναή, άνθρωπε του Θεού, εργάτα του Κυρίου, ψυχή του Παραδείσου, μακαρία ἡ ὁδὸς ᾖ πορεύει σήμερον, ὅτι ἡτοιμάσθη σοι τόπος ἀναπαύσεως!».

Ποιός ήταν αυτός ο γέροντας, προς τον οποίον  ο Ηγούμενος του Σταυροβουνίου απηύθηνε την προσφώνηση «Πάτερ Παναή»;

Γεννημένος στην αγιοτόκο και ηρωοτόκο Λύση της Αμμοχώστου στις 15 Αυγούστου του 1905 (γι’  αὐτό και τον βάφτισαν Παναή), ήταν ο τέταρτος από οκτώ αδέλφια , στα οποία οι γονείς τους Γεώργιος και Μηλιά Χατζηιωνά φρόντισαν εξ απαλών ονύχων να μεταγγίσουν τον θείο φόβο και την ευλάβεια.

Επρόκειτο για έναν μεγάλο ασκητή μέσα στον κόσμο, μια οσιακή πραγματικά μορφή, που ενώ ποτέ δεν έλαβε το μοναχικό σχήμα, θεωρώντας τον εαυτό του ανάξιο τέτοιας τιμής, έζησε σαν πραγματικός μοναχός. Και με το παράδειγμα του βίου του, πολλούς συμπατριώτες του οδήγησε εις επίγνωσιν αληθείας, αποδεικνύοντας ότι το Ευαγγέλιο απευθύνεται σε όλους τους χριστιανούς, μοναχούς ή λαϊκούς, και όλοι καλούνται να το εφαρμόσουν. Γνώρισε την τραγωδία της προσφυγιάς μετά την εισβολή του 1974 και εν τέλει εκοιμήθη στην Λάρνακα στις 30 Δεκεμβρίου του 1989, πριν τριάντα δηλαδή έτη.

Συνομιλήσαμε με τον Πανιερώτατο Μητροπολίτη Μόρφου, ο οποίος είχε γνωρίσει προσωπικά τον γερο Παναή, και τα όσα μας είπε τα παραθέτουμε στην συνέντευξη που ακολουθεί.

Πανιερώτατε την ευχή σας, ευχαριστούμε πολύ για την καλοσύνη σας να μας αφιερώσετε από τον πολύτιμο χρόνο σας. Το θέμα μας είναι ο μακάριος εκείνος Γέροντας , ο Παναής Χατζηιωνάς, ο γερο Παναής της Λύσης, που τον γνωρίσατε και προσωπικά. Ας μιλήσουμε λίγο για τη ζωή του.   

Η Παναγία της Λύσης Ο γερο Παναής γεννήθηκε σ’ ένα κεφαλοχώρι της Μεσαωρίας, της μεγάλης πεδιάδας δηλαδή, που είναι στο κέντρο της Κύπρου, το οποίο ονομάζεται Λύση.

Για να καταλάβουμε τι σημαίνει Λύση, είναι το χωριό που γέννησε έναν τοπικό Όσιο, τον όσιο Συνέσιο. Φιλοξενεί-μόνον αυτό το χωριό- την τιμή ενός άλλου τοπικού Αγίου, με ιερό ναό πανάρχαιο, με ωραιότατες τοιχογραφίες που συλήθηκαν από τους Τούρκους και επιτέλους επαναπατρίστηκαν προ ολίγων ετών (από το Τέξας ήλθαν αυτές οι τοιχογραφίες). Εννοώ το εκκλησάκι του οσίου Ευφημιανού. Και επίσης, η Λύση είναι η κοινότητα που έχει την θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Λυσιώτισσας, όπως την λέγαμε εμείς, με έναν θαυμάσιο ναό ιταλοβυζαντινό, μοναδικό  για τα κυπριακά δεδομένα, και σε μέγεθος και σε αρχιτεκτονική σύνθεση. Η Λύσις επίσης, είναι το χωριό όχι μόνο των Αγίων, αλλά και των ηρώων, με κορυφαίο τον Γρηγόρη Αυξεντίου.

Αυτό το χωριό λοιπόν, είναι η γενέτειρα αυτού του συγχρόνου οσίου ανδρός της Κύπρου, του γερο Παναή.  Και δεν είναι τυχαίο που για να τον διακρίνεις μέσα στα ιστορικά δεδομένα, λες «ο γερο Παναής της Λύσης». Όπως λέμε «ο όσιος Ιάκωβος της Εύβοιας, ή ο όσιος  Παΐσιος ο Αγιορείτης».  Αυτός λοιπόν, είναι ο όσιος Παναής της Λύσης. Με όλη την λυσιώτικη ευσέβεια, την ενδυμασία, χαρακτηριστική παραδοσιακή της Κύπρου και ιδιατέρως της Λύσης, με την μαύρη βράκα, με το μαντό επί της κεφαλής αυτού.

Τι είναι ο μαντός;

Όταν λέμε στην κυπριακή ιδιόλεκτο ο μαντός, εννοούμε το κεφαλομάντηλο το οποίο έφεραν οι άνδρες, μαύρου χρώματος, για να τους προστατεύσει από τον καυτερό ήλιο της Κύπρου  κατά τους θερινούς μήνες. Το φορούσε και ο Χατζηφλουρέντζος. Θυμάμαι και τον πατέρα μου που το φορούσε. Οι παλαιοί άνδρες της Κύπρου με αυτό κυκλοφορούσαν και πήγαιναν και στην εκκλησία ακόμα με αυτόν τον μαντό και την ώρα του Ευαγγελίου τον έβγαζαν. Όταν τους έβλεπες, νόμιζες πως βλέπεις τους αρχαίους ασκητές της Αιγύπτου, της Συρίας, της Παλαιστίνης, τον αββά Αντώνιο. Εγώ τα θυμάμαι γιατί ήμουν μικρό παιδί και στην εκκλησία έβλεπα τους γέρους με τον μαντό, μου δημιουργούσε μέσα μου η εικόνα αυτή αισθήματα μυσταγωγίας, μυστηρίου. Το ίδιο βέβαια και οι γυναίκες, οι οποίες μάλιστα είχαν διπλομάντηλο. Η λυσιώτικη ενδυμασία δε, είναι όλως ιδιατέρως χαρακτηριστική. Ακόμα και σήμερα την συναντάς σε ηλικιωμένες πρόσφυγες Λυσιώτισσες.

Τα λέω όλα αυτά διότι, όταν δείτε φωτογραφίες, θα σας ξενίσουν και ιδιατέρως τους Ελλαδίτες. Του γερο Παναή, του αδελφού του Βασίλη, της αδελφής τους Τρυφωνούς, της αδελφής τους Θεοδώρας…

Ήταν μια οικογένεια ασκητών μέσα στον κόσμο. Αυτός ο όρος δηλαδή που καθιερώθηκε εν υστέροις χρόνοις, « Ασκητές μέσα στον κόσμο», βρίσκει την πλήρη εφαρμογή του στο πρόσωπο του Παναή, του αδελφού του Βασίλη και της αδελφής τους Τρυφωνούς. Τρεις αδελφοί αφιερωμένοι στον Χριστό ενσυνείδητα. Ζούσαν ασκητικά, χωρίς να γίνουν μοναχοί.  Χωρίς να είναι ούτε έγγαμοι, ούτε μοναχοί. Και είχαν πνευματικό καθοδηγητή τον μεγάλο Πνευματικό της Κύπρου στην 10ετία του ’50, του  ’60 και νωρίτερα βεβαίως, τον Κυπριανό τον Σταυροβουνιώτη. Τον Γέροντα Κυπριανό του Σταυροβουνίου, αυτόν τον άνθρωπο με τα λαμπερά μάτια. Αν τον δεις στη φωτογραφία, εκπλήσσεσαι από την ακτινοβολία, το φως που εκπέμπουν τα μάτια του.      Άνθρωπος που πέρασε από το Άγιον Όρος   και επέστρεψε στην Κύπρο και στήριξε το νεώτερο Σταυροβούνι.

Αυτόν τον ασκητή, τον είχαν Πνευματικό όλοι οι παλαιοί Κύπριοι και ανάμεσα σ’ αυτούς και η οικογένεια που προανέφερα, του γερο Παναή. Αυτός τους συμβούλευσε να μείνουν στο χωριό τους, χωρίς να γίνουν μοναχοί, και να ζήσουν τον μοναχισμό στο σπίτι τους.

Ο Παναής είχε   το χάρισμα του λόγου, ήταν ο ἡγούμενος τοῦ λόγου,   ενώ ο άλλος αδελφός, ο Βασίλης, ήταν ψάλτης. Ο Παναής ήταν ο κανδηλανάπτης της Παναγίας της Λύσης. Και είχε όπως είπαμε, το χάρισμα του λόγου και της κατήχησης. Δηλαδή, αυτό που διαβάζουμε στα  δοξαστικά του αγίου Αντωνίου και όλων των Οσίων, ἔπεισας τοὺς ἀνθρώπους καταφρονεῖν τὰ ἡδέα, τα  ευχάριστα.   Τα ηδονιστικά περισσότερο εννοεί.

Λοιπόν, πραγματικά ο Παναής ήταν ένας άνθρωπος που όταν τον πλησίαζες και μιλούσες μαζί του με τα λαμπερά του μάτια τα ανοιχτόχρωμα, σε έπειθε να ασκητεύσεις. Να εγκρατευθείς. Σε έπειθε ότι ἀρχὴ σοφίας φόβος Κυρίου. Και αυτός ο φόβος δεν είναι για να φοβηθείς τον Θεό, αλλά για να τον σεβαστείς ως Δημιουργό σου και ότι πρέπει να έχεις σχέση μαζί Του, να μοιραστείς την Αγιότητά Του. Σε έπειθε. Για μένα το μεγαλύτερο χάρισμα του Παναή –και ήταν κάτι που το συνάντησα μετά και στον άγιο Πορφύριο και στον άγιο Παΐσιο, στον άγιο Ιάκωβο της Εύβοιας. Σε έπειθαν αυτοί οι άνθρωποι. Σε έπειθαν ότι η ζωή του Χριστού, το Ευαγγέλιο, οι εντολές Του είναι εφαρμόσιμες στις μέρες μας.  Οπότε, σε κείνα τα χρόνια, δηλαδή μετά τον Β΄Π. Π., όταν η Κύπρος ετοιμαζόταν για τον απελευθερωτικό της αγώνα που έγινε λίγο αργότερα, το    ’55-’59,      ο Παναής έκανε έναν άλλον αγώνα, πρώτα στον εαυτό του και απελευθερώθηκε από τα όποια πάθη είχε ο ίδιος, είτε κληρονομικά είτε επίκτητα. Βοήθησε και τα’ αδέλφια του να εισέλθουν σ’ αυτό το στάδιο και έτσι έκαναν μίαν κατ’ οἶκον ἐκκλησίαν και μιαν ασκητική παλαίστρα μέσα στο χωριό τους. Και στη συνέχεια, με ευλογία του Πνευματικού τους, του Κυπριανού του Σταυροβουνιώτη, έκαναν έναν σύλλογο. Κάτι που ήταν άγνωστο τότε στην Κύπρο. Και κει μαζεύονταν άνδρες και γυναίκες και ο Παναής τους εξηγούσε το Ευαγγέλιο, τους βίους των Αγίων, βρήκε τον Ευεργετινό και τους διάβαζε από μέσα, σε μια εποχή που δεν υπήρχαν αυτά στην Κύπρο μετά τον Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Παναής, πριν δημιουργήσουν οι Μητροπόλεις Κατηχητικά, έκανε το έργο του κατηχητή. Και με τον παραδοσιακό τρόπο. Και τους οδηγούσε στην ασκητική και εκκλησιαστική ζωή. Αυτό ήταν το κύριο. Ο γερο Παναής, μ’ αυτόν τον σύλλογο δεν έφτιαχνε ανθρώπους που να κάνουν θρησκευτικές οργανώσεις, αλλά εκκλησιαστικούς ανθρώπους. Δεν είναι τυχαίο ότι από αυτή την συνοδεία λαϊκών ασκητών που συγκροτήθηκε γύρω από τον Παναή,   προέκυψε ένα μοναστήρι, η συνοδεία που μέχρι σήμερα προΐσταται η Γερόντισσα Καλλίστη, του Αγίου Παντελεήμονος στον Αχερά. Ήταν πνευματικά παιδιά του Παναή αυτές οι μοναχές. Μάλιστα τους έλεγε προφητικά «μάθετε να ψέλνετε, μάθετε να λέτε κανέναν Απόστολο, θα σας χρειαστούν». 

Ο μεγάλος Πνευματικός της Λευκωσίας εν υστέροις χρόνοις, ο Γέροντας Γαβριήλ, προήλθε από αυτή τη συνοδεία. Και πήγε μετά και έγινε μοναχός στον Άγιο Απόστολο Βαρνάβα. Και πολλοί από αυτή τη συνοδεία έγιναν άλλοι ιερείς, άλλοι ιεροψάλτες και δημιούργησε ο Παναής στη Λύση, χωρίς τυμπανοκρουσίες, μία θαυμάσια εκκλησιαστική κίνηση.

Ήταν ο νεωκόρος του ναού και όταν τελείωναν οι ιερείς τον εσπερινό, ο Παναής με τα αδέλφια του και τη συνοδεία του παρέμεναν εντός του ναού, χωρίς ιερείς, και έκαναν (διάβαζαν, δηλαδή)  όλες τις ακολουθίες της ημέρας.     Συχνά-πυκνά ερχόταν και ο «ἕτερος Καππαδόκης», ο Χατζηφλουρέντζος, από την γειτονική Μηλιά Αμμοχώστου. Άλλος ασκητής αυτός, έγγαμος, με πέντε παιδιά. Αγιώτατος και μεγαλύτερος σε ηλικία από τον Παναή, συνδεδεμένος και αυτός με το ασκητομονάστηρο του Σταυροβουνίου. Και μου διηγείτο μία από τις μαθήτριες του Παναή που ζει ακόμα, ότι μια βραδιά ο Χατζηφλουρέντζος ήρθε στις αγρυπνίες που έκαναν κάθε νύχτα εκεί στην Παναγία της Λύσης και ήταν γονατιστός μπροστά στην εικόνα της Παναγίας. Και έκλαιγε, μου είπε, τόσο δυνατά, που δεν ξαναείδαμε εμείς. Ο Παναής, μου είπε, είχε πάντα δάκρυα στην προσευχή του, αλλά ήταν πολύ διακριτικός και σιωπηλός. Ο Χατζηφλουρέντζος ήταν εκδηλωτικός. Δεν ήταν κλάμα, μου είπε, ήταν θρήνος. Και μας έκανε εντύπωση που όταν σηκώθηκε από την γονυκλισία, εκεί που είχε γονατίσει, ήταν σαν να είχε αδειάσει ένας κουβάς από νερό. Και είπαμε, μου λέει, όλες «μά, που είχε τούτα τα δάκρυα αυτός ο άνθρωπος; πόσα δάκρυα είχαν τα μάτια του   κι έκαμε τούτον τον κουβάν με το νερό μπροστά στην Παναγία;».   

Εσείς τον είχατε γνωρίσει προσωπικά τον γερο Παναή;

Χατζηφλουρέντζος Βέβαια!  Τον ήξερα αρκετά! Και με αξίωσε ο Θεός και τον έντυσα όταν εκοιμήθη. Όταν έγινε η προσφυγιά, ο Παναής λίγο πριν   έλεγε προφητικά στους Λυσιώτες: «Χτίζετε μεγάλα σπίτια, Τούρκοι θα κατοικήσουν. Τότε δεν καταλάβαιναν  τον λόγο του. Ο δε Χατζηφλουρέντζος, ο οποίος εκοιμήθηκε   το ’69, επροφήτευε στα παιδιά του και στους οικείους του τα γεγονότα που ήλθαν αργότερα, το ’74. Το πραξικόπημα και την εισβολή των Τούρκων και την παρατεταμένη κατοχή, ως και την μελλοντική ελευθερία της Κύπρου. Αντιλαμβάνεσθε ότι υπήρχε μία παρέα ασκητών στην περιοχή αυτή. Και δεν ήταν μόνο στην περιοχή αυτή. Και στα μέρη τα δικά μας εδώ, της Μόρφου και στην Πάφο και αλλού, υπήρχαν τέτοιοι άνθρωποι με ασκητικό βίο, είτε έγγαμοι, είτε άγαμοι. Ασκητές μέσα στον κόσμο. Αυτό είναι κάτι που το βρίσκουμε και στην Μ. Ασία. Είναι ανατολικός τρόπος και είναι ορθόδοξος τρόπος ύπαρξης. Απλά διατήρησαν περισσότερο αυτά τα μέρη της Ανατολής τον τρόπο αυτόν. Διότι επηρεάστηκαν λιγότερο από το αθηναϊκό κράτος. Αυτή είναι η ερμηνεία που δίδω. Και όσο λιγότερη επιρροή από ευσεβιστικές καταβολές, τόσο μεγαλύτερη άσκηση και Αγιότητα.  Την περίοδο της  τουρκοκρατίας και της αγγλοκρατίας, ο τρόπος αυτός διαφυλάχθηκε όσο ήταν δυνατόν. Αργότερα, όταν γίναμε ανεξάρτητο κράτος και η Ελλάδα και η Κύπρος, τότε ξεκίνησε το πρόβλημα του εξευρωπαϊσμού μας και ιδού το χάλι μας.   

Ας επανέλθουμε όμως στον γερο Παναή. Έγινε λοιπόν τότε πρόσφυγας, κατά τον προφητικό λόγο και του ιδίου και του Χατζηφλουρέντζου και άλλων. Κατοίκησε στην Λάρνακα, σε ένα συνοικισμό προσφύγων, σ’ ένα διαμέρισμα ισόγειο μιας πολυκατοικίας, κοντά στην εκκλησία της Αγίας Θέκλας, η οποία ήταν λυόμενη κατασκευή. Τα περιγράφω αυτά για να δείτε τις συνθήκες. Ξέχασα να πω ένα ωραίο περιστατικό. Όταν πήγε ο Π. Τρεμπέλας, σημαίνον στέλεχος της «Ζωής» να κάνει κήρυγμα στη Λύση, του έκανε εντύπωση η βυζαντινή μουσική που είχαν οι ψάλτες, οι στολές που φορούσαν   άντρες και γυναίκες.  Νόμιζα ότι πήγα σ’ ένα μεγάλο μοναστήρι, είπε χαρακτηριστικά.       

Στην τότε ελεύθερη Λύση, λειτουργούσε ο τότε Τριμμυθούντος Γεώργιος. ο κατοπινός Νικαίας Γεώργιος. Και όταν έδωσε το θυμιατό στον δεσπότη ο κανδηλανάπτης,  έκανε εντύπωση στον επίσκοπο (και το έλεγε στον Τρεμπέλα) ότι βράχηκε το χέρι του από τα δάκρυα του γερο Παναή. Σκέψου, αυτοί οι άνθρωποι, που κατόπιν καθόρισαν την (εκκλησιαστική) ζωή της Ελλάδας, οσφράνθηκαν ότι κάτι συνέβαινε με αυτόν τον άνθρωπο.

Νομίζω παρευρίσκετο και στην εις διάκονον χειροτονία σας;

Ο Γέρο Παναής στη χειροτονία του Μητροπολίτη Μορφου σε διάκονο Ναι, βέβαια. Έχω και φωτογραφία από κει. Η γνωριμία μας λοιπόν έγινε το 1987.  Με την ευλογία του αγίου Ιακώβου, του αγίου Πορφυρίου  και του Γέροντα Ευμενίου φθάνω στην Κύπρο και γίνομαι μοναχός στο μοναστηράκι του Αγίου Γεωργίου του Κοντού, μέσα στη Λάρνακα, δίπλα από τον Γέροντά μου, τον π. Συμεών. Μόλις έβαλα τα ράσα και έγινα απλά αναγνώστης, ακόμα Όμηρος στο όνομα, η πρώτη επίσκεψη που μου έκανε ο Γέροντάς μου, ήταν να πάμε στον ασκητή της Λύσης. Τον γερο Παναή. Έκτοτε συνδεθήκαμε. Πηγαίναμε σε αγρυπνίες μαζί, σε διάφορους ναούς της Λάρνακας και των περιχώρων, πηγαίναμε τακτικά και τον επισκεπτόμεθα με τον Γέροντα, αλλά και με νέα παιδιά, τα οποία τώρα μας ευγνωμονούν που τους συνδέσαμε με αυτούς τους ασκητές εν τω κόσμω. Και, αντιλαμβάνεσαι, γίναμε φίλοι πλέον. Διότι στο πρόσωπο του Παναή, εγώ συνάντησα ξανά, το ομολογώ αυτό, τον έξυπνο οφθαλμό του αγίου Παϊσίου,      την διηγηματική αφηγηματική ικανότητα του αγίου Ιακώβου και την πάσχουσαν καρδίαν για τον συνάνθρωπο και την αγάπη στις ακολουθίες, που είχαν ο άγιος Πορφύριος και ο άγιος Γέρων Ευμένιος. Ανθρώπους  δηλαδή  που καθόρισαν τη δική μου ζωή στην Ελλάδα, τους εσυνάντησα σ’ αυτό το πρόσωπο ξανά. Σε ένα γέρο της Κύπρου. Και τότε κατάλαβα για πρώτη φορά ότι η Κύπρος δεν είναι φτωχός συγγενής της Ελλάδος στα πνευματικά, στα ασκητικά ,  αλλά έχει τον δικό της ορθόδοξο ανατολικό ασκητισμό, είτε εν τω κόσμω, είτε σε κάποιες μονές. Οφείλω να πω ότι ο Παναής ένας ήταν από αυτούς.  Και οφείλω επίσης να ομολογήσω ότι ο γερο Παναής με βοήθησε να εκτιμήσω τη ζωή της γιαγιάς μου   της Μυροφόρας, της μάνας μου, του πατέρα μου, του χωριού μου. Μέχρι τότε εμείς αισθανόμαστε ένα, ας πούμε «κόμπλεξ» γι’ αυτή την καταγωγή. Δεν τα εκτιμούσαμε αυτά, ότι αν είμαστε ό, τι είμαστε, το στηρίζουμε σ’ αυτούς τους θεμελίους, σ’ αυτή τη ζωή που ζήσαμε την παιδική, που  ο Παναής τότε μου αναβίωσε  Και μου ερμήνευσε μετά ο Γέροντάς μου, ο πάτερ Συμεών, τί σημαίνει αυτή η λαϊκή ευσέβεια της Κύπρου και τι προστασία είναι και τι «πολυβιταμινούχος».    Ιδιατέρως στην παιδική ηλικία, που είναι η πιο σημαντική, όταν διαμορφώνεται ο χαρακτήρας του ανθρώπου, η προσωπικότητά του.

Ήλθε και στην  εις διάκονον χειροτονία μου στο τέλος του   ’87. Εκεί έγινε κι αυτό το περιστατικό που περιγράφω, που μου λέει «Άξιος! Άξιος! Και εις ανώτερα» και μου έδειξε τον δεσπότη, τον Κιτίου Χρυσόστομο που ήταν δίπλα μου.   

Πώς θα αξιολογούσατε τη σημασία της ύπαρξης τέτοιων λαϊκών Αγίων και μάλιστα στις μέρες μας ;

Κατ’ αρχήν, είναι πολύ σημαντικό να κομίζουν λαϊκοί αυτό το ήθος, διότι στον Μοναχισμό   θεωρείται αυτονόητο. Και αν δεν υπάρχει, τότε δεν μιλάμε για ορθόδοξο Μοναχισμό. Στους λαϊκούς όταν συναντάς αυτό το ήθος, αντιλαμβάνεσαι ότι το Ευαγγέλιο δεν είναι μόνο για τους μοναχούς. Δεν υπάρχουν δύο Ευαγγέλια, ένα Ευαγγέλιο υπάρχει και για μοναχούς και για λαϊκούς , και για εγγάμους και για αγάμους. Επίσης, το μήνυμα αυτών των ανθρώπων είναι ότι  δεν υπάρχει ορθόδοξη Αγιότητα χωρίς άσκηση, χωρίς αγώνα κατά των παθών. Αυτό σημαίνει άσκηση. Δεν είναι μία δίαιτα. Είναι ένας τρόπος για να θεραπεύσω τα αρρωστήματα της ψυχής μου. Τις ασθένειες της ψυχής μου. Αυτό είναι τα πάθη. Ο γερο Παναής και όλοι οι όμοιοί του, που ήταν αρκετοί και που ακόμα υπάρχουν, δίδασκαν στον κόσμο την θεραπευτική αγωγή –ας το προσέξουμε αυτό-της Μετανοίας. Δηλαδή μάθαιναν τους ανθρώπους, στα χωριά τους, στις πόλεις τους, πώς να μετανοούν. Πώς να θεραπεύουν, δηλαδή, την ψυχή τους. Και το σώμα τους βέβαια. Δεν είναι μόνον η ψυχή. Και το σώμα. Την σύνολη προσωπικότητά τους. Δημιουργούσαν έτσι υγιείς εκκλησιαστικές προσωπικότητες. Και μάλιστα πότε! Στα πρώτα χρόνια του βίου. Διότι ο λαϊκός ασκητής, μπορεί να βρίσκεται μέσα στο σπίτι σου. Να είναι μια γιαγιά σου, να είναι ένας παππούς σου, ο γονιός σου, ένας γείτονάς σου. Και επισημάναμε πόσο καθοριστικά είναι τα πρώτα χρόνια. Εγώ τα έχω ζήσει αυτά, γι’ αυτό και τα τονίζω και τα λέω. Και αν σήμερα πάσχει η κοινωνία, είναι γιατί δεν υπάρχουν πολλοί Παναήδες , πολλές γιαγιάδες, πολλοί παππούδες ασκητικόβιοι .     να διαβάζουν ακολουθίες, δεν είναι μόνον η νηστεία και η εγκράτεια. Να μάθεις να προσεύχεσαι, να μετανοείς, να ταπεινώνεσαι, δηλαδή να έχεις συνεχώς κατά νουν αυτό που μου έλεγε η μάνα μου: «πρόσεχε γιέ μου να μη γύρει ο νους σου». Αυτό είναι συμβουλή του Μεγάλου Αντωνίου! Και ο άνθρωποι είχαν να κάνουν με τον νου, ήξεραν πόσο σημαντική υπόθεση είναι ο οφθαλμός της ψυχής.

Δεν τα λένε πολλοί αυτά σήμερα. Παλαιότερα τα έλεγαν όμως. Ύστερα ήρθε το μπλέξιμο. Από τη μια ο ευσεβισμός, από την άλλη ο εθνικισμός, ο διεθνισμός των αριστερών  και γίναμε μια σαλάτα.

Πανιερώτατε, ευχαριστώ πολύ για όσα μας είπατε. Την ευχή σας.  

Επειδή για τους Αγίους μόνον Άγιοι μπορούν να μιλήσουν βιωματικά, θα αποφύγουμε να κλείσουμε το ευλαβικό μας αφιέρωμα στην μεγάλη αυτή αγιασμένη μορφή της σύγχρονης Κύπρου, αλλά και της καθ’ όλου Εκκλησίας με δικά μας λόγια. Και αντί επιλόγου, θα παραθέσουμε τα λόγια ενός άλλου αγιασμένου ανθρώπου, του οσίου Γέροντα Γαβριήλ του Αγιοβαρναβίτη, του μεγάλου αυτού πνευματικού της Λευκωσίας, συγχωριανού και φίλου του Γέροντα Παναή, όπως τα καταγράφει ο Κλείττος Ιωαννίδης στο βιβλίο  «Γεροντικό του 20ου αιώνος». Λέει λοιπόν ο Γέροντας Γαβριήλ:  

«Μαρτυρίες της αγιότητας του Γέροντος Παναή έχουν να δώσουν πολλοί, που τον γνώρισαν, άκουσαν τις διδαχές του, φοίτησαν στο «σχολείο» του στους Αγίους Αναργύρους στη Λάρνακα. Ήτανε όντως ένσαρκος άγγελος στο βίωμά του. Είχε ενωθεί με τον Θεό. Ακόμα και η σιωπή του και το βλέμμα του μιλούσαν στις καρδιές των ανθρώπων που τον προσέγγιζαν και τους ενέπνεε αγάπη στον Θεό. Δεν αμφιβάλλω περί της Αγιότητός του και ότι μετά τη φυγή του από τον μάταιο αυτό κόσμο θα έχει παρρησία στον Θεό, δεόμενος για όλο τον κόσμο, όπως δεόταν στη ζωή αυτή».

Ι.Ν.Ζ.