Σύμφωνα με την προβλεπόμενη εκκλησιαστική τάξη και τη δέουσα πανηγυρική λαμπρότητα, τελέσθηκαν τα Εγκαίνια του παλαιού ναού του Μεγάλου Αντωνίου στην κοινότητα  Σπήλια το Σάββατο, 30 Ιουλίου 2016, από τον Πανιερώτατο Μητροπολίτη Μόρφου κ. Νεόφυτο, συμπαραστατούμενο από κληρικούς της Μητροπόλεώς μας και παρουσία πολλών πιστών, κατοίκων και αποδήμων της κοινότητας, καθώς και από την ευρύτερη μητροπολιτική μας περιφέρεια.

Το απόγευμα της Παρασκευής, 29ης Ιουλίου 2016, στις 6 μ.μ., ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης Μόρφου κ. Νεόφυτος προσεκόμισε στο ναό  του Αγίου Αντωνίου  μαρτυρικά λείψανα των αναιρεθέντων οσίων αββάδων της ιεράς μονής του Οσίου Σάββα του Ηγιασμένου και της ιεράς μονής του Οσίου Θεοδοσίου του Κοινοβιάρχου Ιεροσολύμων, καθώς και του αγίου νεομάρτυρος Γεωργίου του Κυπρίου, τα οποία εναπέθεσε στο άγιο Δισκάριο επί της αγίας Τραπέζης, όπως ορίζει η εκκλησιαστική τάξη των Εγκαινίων. Ακολούθως τελέστηκε ο Πανηγυρικός Εσπερινός και κατόπιν ο Όρθρος. Την επομένη, Σάββατο 30  Ιουλίου 2016, έλαβαν χώρα η Ακολουθία των Εγκαινίων και Αρχιερατική Λειτουργία, προεξάρχοντος του Πανιερωτάτου Μητροπολίτου Μόρφου κ. Νεοφύτου.

Ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης Μόρφου στον λόγο του, κατά τη διάρκεια του Εσπερινού, αναφέρθηκε στην τελετή των Εγκαινίων ενός ναού και επισήμανε λέγοντας ότι, «κάθε Ορθόδοξος ναός θέλει να εγκαινιαστεί διότι είναι έμψυχος και η ψυχή ενός ναού είναι το Άγιο Πνεύμα. Και το Άγιο Πνεύμα θέλει να είναι συνεχώς παρών στο σώμα της Εκκλησίας, που δεν είναι άλλο από το θεανθρώπινο σώμα του Κυρίου μας Ιησού Χριστού. Η Ορθόδοξη Εκκλησία αντιμετωπίζει την αγία Τράπεζα, καθώς και όλο τον ναό, όπως το σώμα ενός χριστιανού, τη βαπτίζει και τη μυρώνει όπως βαπτίζομε και μυρώνομε ένα παιδί μας και στη συνέχεια τελείται η θεία Λειτουργία. Διότι ο στόχος κάθε βαπτισμένου και μυρωμένου, είτε αυτός είναι άνθρωπος, είτε Αγία Τράπεζα είναι να ενώνεται το κτιστό με το Άκτιστο, ο Δημιουργός με το δημιούργημα, ο Θεός με τους ανθρώπους, γι’ αυτό και η Λειτουργία είναι το τέλος αλλά και η αρχή της αιωνίου ζωής»

Ανήμερα των Εγκαινίων και μετά το πέρας της Θείας Λειτουργίας, ο ιερέας της κοινότητας των Σπηλιών π. Κυριακός Παπαγιάννης αναφέρθηκε στην πολύχρονη προσπάθεια αναπαλαίωσης του παλαιού ναού του Αγίου Αντωνίου, κι αφού ευχαρίστησε όλους όσους συνέβαλαν στο έργο της αναπαλαίωσης αλλά και στην τελετή των Εγκαινίων, προσέφερε αναμνηστικό ενθύμιο στον Πανιερώτατο αντίγραφο της εικόνας της Παναγίας της Σπηλιώτισσας και του Αγίου Αντωνίου. Ακολούθως τιμήθηκαν οι κ.κ.  Αντώνιος Καρής (κοινοτάρχης Σπηλιών)  και Μιχαήλ Παραπάνος (νεωκόρος) , για την προσφορά και διακονία τους στην κοινότητα και στην Εκκλησία, καθώς και ο Σύνδεσμος Αποδήμων Σπηλιών.

Ο Μητροπολίτης Μόρφου στον δικό του λόγο για να δείξει πόσο σημαντική είναι η τέλεση των εγκαινίων για ένα ναό,  αναφέρθηκε σ’  ένα περιστατικό που συνέβη πριν από μερικά χρόνια στο ευλογημένο χωριό Σαράντι που ευρίσκεται στη Μαδαρή, στην ορεινή περιοχή της μητροπολιτικής περιφέρειάς Μόρφου, του οποίου ο ναός είναι αφιερωμένος στους αγίους ισαποστόλους βασιλείς Κωνσταντίνο και Ελένη.

«Ο ναός αυτός είχε παραμείνει για αιώνες ανεγκαινίαστος, πράγμα που αγνοούσαμε. Οπόταν, μια μέρα εμφανίσθηκε η αγία βασιλομήτωρ Ελένη σε μία ευλαβή γυναίκα, την κα Αλεξάνδρα, που κατάγεται από το Σαράντι, αλλά  διαμένει στη Λευκωσία, και της ζητούσε επίμονα «το μύρωμα του οίκου της», όπως ακριβώς της είπε. Πράγματι, η κα Αλεξάνδρα πηγαίνει στον τότε ιερέα της κοινότητας, μακαριστό π. Στυλιανό, και του αναφέρει αυτά που την πρόσταξε η αγία. Ο πάτερ, προβληματισμένος, της λέει· «Κόρη μου, η εκκλησία αυτή έχει τοιχογραφίες του 16ου αιώνα! Είναι δυνατόν να είναι αμύρωτη; Πήγαινε, και να προσέχεις από τα οράματα και να μην τα πιστεύεις.» Και η κα Αλεξάνδρα φεύγει σιωπηλή.

Εν τω μεταξύ η ευλαβής γυναίκα ασθένησε και, μετά από ένα χρόνο, της παρουσιάζεται και πάλιν η αγία Ελένη και της λέει· «Αλεξάνδρα,εγώ θα σε κάνω καλά, αλλά δεν μου κάνατε αυτό που ζήτησα πέρυσι.» «Αγία μου», της λέει η Αλεξάνδρα, «πήγα στον πάτερ και του το ανέφερα, αλλά μου απάντησε ότι η εκκλησία  δεν είναι δυνατόν να είναι αμύρωτη τόσους αιώνες!» Και η αγία της απαντά· «Όχι,κόρη μου, δεν είναι μυρωμένη! Να πας εφέτος στον εσπερινό της εορτής, που θα είναι και ο Δεσπότης, και να του το αναφέρεις.» Και όντως, η ευλαβής αυτή γυναίκα ήρθε στον Εσπερινό και, μετά το πέρας του,  μου ανέφερε το περιστατικό με την αγία Ελένη, ότι δηλαδή της είχε εμφανισθεί δυο φόρες και της είπε ότι η εκκλησία της θέλει μύρωμα.

Στο άκουσμα του αιτήματος αυτού κι όταν ο ναός άδειασε, εισήλθαμε στο Ιερό μαζί με τον πατέρα Στυλιανό, κι αρχίσαμε να ψάχνουμε την αγία Τράπεζα για να διαπιστώσουμε αν όντως είχαν γίνει εγκαίνια. Ο εγκαινιασμός ενός ναού φαίνεται αν στο κέντρο της αγίας Τράπεζας, στην οπή, που ονομάζεται «φυτόν», έχουν τοποθετηθεί μέσα λείψανα αγίων μαρτύρων και έχουν σφραγιστεί με κηρομάστιχο, κι αν οι τέσσερις γωνίες είναι κλειστές πάλι με κηρομάστιχο, αφού προηγουμένως έχουν τοποθετηθεί σε κάθε γωνία η εικόνα ενός από τους τέσσερεις Ευαγγελιστές.

Ψάχνοντας λοιπόν στο κέντρο και τις γωνίες της αγίας Τράπεζας, δεν βρήκαμε κανένα σημείο Εγκαινίου. Επιπλέον, ερευνώντας από κάτω για να δούμε αν υπήρχε ο κίονας, επάνω στον οποίο επικάθεται η αγία Τράπεζα και όπου ενίοτε αποθέτονταν παλαιά τα μαρτυρικά λείψανα, και βλέποντας ότι υπήρχε ένα μικρό κολωνάκι με τούβλα που δεν την ακουμπούσε, τότε γυρνάω και λέω στον πατέρα Στυλιανό· «Η αγία Ελένη έχει δίκιο, πάτερ μου. Πρέπει να τελέσουμε τα Εγκαίνια του ναού της!» Τη δε ημέρα των Εγκαινίων, την ώρα του μυρώματος, ευωδίασε όλη η εκκλησία των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Και σκέφθηκα τότε· «Πόσο χάρηκε η αγία Ελένη από το μύρωμα, τα Εγκαίνια του ναού της!»  

Μετά το πέρας των Εγκαινίων και της Θείας Λειτουργίας, δόθηκε στους πιστούς αναμνηστικό έντυπο των Εγκαινίων, διάφορα άλλα αναμνηστικά και παρατέθηκε τιμητική δεξίωση για όλους τους παρευρισκομένους.

Στη συνέχεια παραθέτουμε κείμενα, που περιέχονται στο αναμνηστικό έντυπο των Εγκαινίων το οποίο εκδόθηκε εις μνήμη του Κώστα Ιωαννίδη και του Μιχάλη Ιωαννίδη με χορηγία των οικογενειών τους.  

❄❄❄

Η πρόσφατη ανακαίνιση του παλαιού ναού του Αγίου Αντωνίου στα Σπήλια

Μητροπολίτου Μόρφου Νεοφύτου

Με αφορμή την αναμνηστική έκδοση αυτή, με την ευκαιρία των Εγκαινίων του παλαιού ναού του Αγίου Αντωνίου στο χωριό Σπήλια της καθ᾽ ημάς μητροπολιτικής περιφέρειας, θα θέλαμε να καταθέσουμε, χάριν της ιστορίας, το πως αξιωθήκαμε να έχουμε σήμερα ανακαινισμένο τον εγκαινιαζόμενο αυτό ναό.

Όταν το 1998 αναλάβαμε, χάριτι Θεού, την διαποίμανση της Μητροπόλεως Μόρφου, ο εν λόγω ναός, όπως τον συναντήσαμε, θύμιζε περισσότερο «κουφάρι» εγκαταλελειμμένου πλοίου, έτοιμου προς κατάρρευση... Το μόνο που παρέπεμπε στην παλαιά του δόξα ήταν το ιερό του Βήμα και οι μεγάλες του καμάρες, που σώζονταν ετοιμόρροπες.

Από μερικούς υπήρχε η εισήγηση κατεδάφισής του. Το Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου μας συνεβούλευσε να αποκατασταθεί ο ναός, αφού οι καμάρες του παρέμεναν στη θέση τους,  και συμφώνησε να αναλάβει το ίδιο το Τμήμα τις σχετικές εργασίες. Συμφωνήσαμε και εμείς με το Τμήμα Αρχαιοτήτων και, κλήρος και λαός, ανταποκρίθηκαν θετικώτατα στο κέλευσμά μας για ανακαίνιση του ναού. Μέχρι και την ομογένεια της Αμερικής εξακτινώθηκε ο έρανος που διενεργήσαμε για την εξασφάλιση των απαραιτήτων χρημάτων προς ολοκλήρωση του έργου.

Σήμερα, δόξα τω Θεώ, ο ναός αυτός του Αγίου Αντωνίου, αποτελεί ένα μνημείο, όχι μονάχα για την ιστορική του αξία και την ευμορφία του, αλλά, κατά την ταπεινή μας άποψη, και μνημείο ευσεβείας των συγχρόνων κατοίκων του χωριού των Σπηλιών.

❄❄❄

Ο παλαιός ναός του Αγίου Αντωνίου και η Παναγία η Σπηλιώτισσα

Δρ. Χριστόδουλος Χατζηχριστοδούλου

Σε προνομιακή θέση στην κοινότητα των Σπηλιών, με θέα την κοιλάδα της Σολιάς, βρίσκεται ο παλαιός ναός του Αγίου Αντωνίου. Δίπλα, στη νότια πλευρά του, βρίσκεται ο σύγχρονος ναός της κοινότητας, αφιερωμένος και αυτός στον Άγιο Αντώνιο, ο οποίος αποπερατώθηκε στα 1970 και εγκαινιάσθηκε το 1975. Ο νέος ναός αντικατέστησε τον μικρότερο σε διαστάσεις παλαιό ναό, ο οποίος έκτοτε περιήλθε σε αχρησία και κατέστη ετοιμόρροπος.

Το 2003 ο παλαιός ναός, ο οποίος είναι κηρυγμένο αρχαίο μνημείο Πίνακα Β΄, με την πρωτοβουλία και τις ευλογίες του Πανιερωτάτου Μητροπολίτου Μόρφου κ. Νεοφύτου και με τις άοκνες προσπάθειες της Εκκλησιαστικής Επιτροπής Σπηλιών, ανακαινίστηκε από το Τμήμα Αρχαιοτήτων.

Ο παλαιός ναός του Αγίου Αντωνίου ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του μονόκλιτου ξυλόστεγου. Η στέγη στηρίζεται σε τρεις λιθόκτιστες καμάρες και είναι καλυμμένη με αγκιστρωτά κεραμίδια. Ο ναός κτίστηκε στα μέσα του 19ου αιώνα, ενώ οι εικόνες έγιναν το 1854 και το 1858 και βρίσκονται σήμερα στον νέο ναό του χωριού. Άγνωστο παραμένει αν στον χώρο του υφιστάμενου παλαιού ναού υπήρχε παλαιότερος.

Στα ανατολικά η αψίδα του ιερού Βήματος είναι ημικυκλική εξωτερικά και εσωτερικά και έχει μεγάλες διαστάσεις σε σχέση με τον υπόλοιπο ναό. Το τεταρτοσφαίριο εξωτερικά καλύπτεται με κονίαμα. Εσωτερικά το ιερό Βήμα είναι πιο ψηλά σε σχέση με τον κυρίως ναό και ο σολέας αποτελείται από τρία σκαλοπάτια.

Ο ναός έχει τρεις εισόδους, με κεντρική εκείνη που βρίσκεται στη βόρεια πλευρά, ενώ εκείνη που βρίσκεται στον δυτικό τοίχο δεν είναι στο μέσο, λόγω του προγενέστερου πεύκου που είναι φυτεμένο εκεί και σχετίζεται με τοπικές παραδόσεις. Ο φωτισμός του ναού επιτυγχάνεται με παράθυρα και με αρσέρες.

Η τοιχοδομία αποτελείται από ακανόνιστου σχήματος λίθους διαβάση και τα κενά που σχηματίζονται γεμίζονται με κομμάτια οπτόπλινθων. Με οπτόπλινθους είναι κατασκευασμένοι και οι πολύπλευροι κτιστοί πεσσοί που στηρίζουν την επικλινή στέγη του ηλιακού στη βόρεια πλευρά του ναού.

Ορισμένοι γωνιόλιθοι σε δεύτερη χρήση φέρουν τοιχογραφικό διάκοσμο των μεσαιωνικών χρόνων και στον ίδιο τον ναό διασώθηκαν δυο μικρές εικόνες από Δωδεκάορτο, της Υπαπαντής και της Πεντηκοστής, καθώς και ένα βημόθυρο του 16ου αιώνα, για τα οποία δεν υπάρχει ακριβής τόπος προέλευσης. Οι προαναφερθείσες εικόνες είναι της κυπροαναγεννησιακής (η ιταλοβυζαντινής) τεχνοτροπίας.

Τα δίφυλλα ξυλόγλυπτα βημόθυρα είναι ιδιαιτέρως εντυπωσιακά. Χωρίζονται σε δυο ζώνες. Στην άνω ζώνη, κάτω από τρίλοβα τόξα, εικονίζονται από αριστερά ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ο απόστολος Πέτρος, ο απόστολος Παύλος και ο άγιος Βασίλειος. Στην κάτω ζώνη, κάτω από ημικυκλικά τόξα, απεικονίζονται οι άγιοι ιεράρχες Τριφύλλιος, Γρηγόριος ο Θεολόγος, Νικόλαος και Σπυρίδων. Ο άγνωστος ζωγράφος, παρόλο που ακολουθεί τη βυζαντινή τεχνοτροπία, χρησιμοποιεί στο έργο του στοιχεία της δυτικής τέχνης της εποχής.

Ο ναός δέχτηκε επισκευές στα 1913, όπως μαρτυρείται από μια σιδεριά πάνω από τη βόρεια είσοδο, καθώς και αργότερα, με δαπάνες της δασκάλας του χωριού Ευτυχίας Κάσινου, η οποία πλήρωσε εργολάβο για να διορθώσει τη στέγη  και να στηρίξει τους τοίχους.

Ο ναός αντιμετώπισε στη συνέχεια και άλλα προβλήματα, οπότε το 1957 η Κοινότητα Σπηλιών με ανακοίνωσή της στις εφημερίδες της εποχής απευθύνθηκε στο φιλόθρησκο κοινό για τη συγκέντρωση προσφορών. Οι εισφορές θα έπρεπε, σύμφωνα με το δημοσίευμα, να αποστέλλονται στον Γραμματέα της Επιτροπής Εράνου Κλέαρχο Κυριακίδη στα Σπήλια η στη Μαρούλα Βιολάρη στην εφημερίδα «Έθνος» στη Λευκωσία.

Οι αρχικές δεσποτικές φορητές εικόνες, που ιστορήθηκαν το 1858, απεικονίζουν τον Χριστό Σωτήρα του Κόσμου στον εικονογραφικό τύπο του Παντοκράτορα, την Παναγία Ελεούσα στον τύπο της Κυκκώτισσας, τον άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο και τον άγιο Αντώνιο. Οι εικόνες του Χριστού και της Παναγίας αποτελούν δωρεά κάποιου Ιωάννου, του αγίου Ιωάννου του Προδρόμου δωρητής ήταν ο πρωθιερέας Ιωάννης και του αγίου Αντωνίου αφιερωτής ήταν ο τότε κοινοτάρχης της κοινότητας Νεόφυτος. Ο ζωγράφος, ο οποίος δεν υπογράφει τα έργα του, ακολουθεί την τεχνοτροπία της Σχολής του Ιωάννη Κορνάρου του Κρητός.

Από την επίπλωση του ναού ξεχωρίζει το ξύλινο κιβώριο της αγίας Τράπεζας και ο δεσποτικός θρόνος (19ος αιώνας).

Δίπλα στον παλαιό ναό υπάρχει σύγχρονο κτιστό προσκυνητάρι με ψηφιδωτή απεικόνιση του Μεγάλου Αντωνίου, που αντιγράφει τοιχογραφία του 12ου αιώνα από τον ναό της Παναγίας του Άρακος. Το ψηφιδωτό είναι έργο του Γεωργίου Ταπακούδη από την Έμπα της Πάφου.

Στή δυτική πλευρά υπάρχει υψομετρικό σημείο του Χωρομετρικού Τμήματος, που φέρει σημειωμένο το όνομα Ι. Ιωαννίδης.

Το πεύκο του Αγίου Αντωνίου

Εξωτερικά, στη δυτική πλευρά του ναού, υψώνεται υψικάρηνος ένας μεγάλος πεύκος, με μια μεγάλη πέτρα σφηνωμένη στον κορμό του. Ο κορμός του χωρίζεται σε δυο μασχάλες, οι οποίες στηρίζουν ψηλά τον κώδωνα του ναού. Ο πεύκος αυτός σχετίζεται με την τοπική παράδοση, κατά την οποία ένας κακός Σπηλιώτης προσπάθησε ένα βράδυ να κόψει τον πεύκο, αλλά δεν τα κατάφερε. «Όταν έφτασε στην καρδιά του δέντρου, αυτό βόγγυσε δυνατά», ώστε να το ακούσει ο άγιος Αντώνιος, που έφτασε εκεί καβάλα σε ένα μαύρο άλογο και τιμώρησε τον άνθρωπο εκείνο. Προτού φύγει ο άγιος, πήρε μια μεγάλη βαριά πέτρα και έκλεισε την πληγή και έτσι σώθηκε το δέντρο. Από τότε κανένας δεν τόλμησε να πειράξει τον πεύκο αυτό.

Κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού Αγώνα της ΕΟΚΑ (1955-59), ένα βράδυ κάποιος κρέμασε ψηλά στον πεύκο μια ελληνική σημαία. Το μεσημέρι της επομένης κατέφθασαν δυο αγγλικά στρατιωτικά οχήματα και ένας Άγγλος στρατιώτης σκαρφάλωσε στο δέντρο και κατέβασε τη σημαία, σχίζοντάς την. Την άλλη μέρα μια καινούργια ελληνική σημαία κυμάτιζε στον πεύκο του Αγίου, οπότε επαναλήφθηκε η ίδια σκηνή με τους Άγγλους στρατιώτες. Ο ίδιος στρατιώτης, που είχε κατεβάσει την προηγούμενη μέρα τη σημαία, προσπάθησε να σκαρφαλώσει ξανά στο δέντρο, μα προτού προλάβει να πλησιάσει τη σημαία γκρεμοτσακίστηκε. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να φύγουν πανικόβλητοι οι Άγγλοι και το γεγονός να θεωρηθεί θαύμα του αγίου Αντωνίου!

Κατά τον μήνα Ιούνιο του 2016 ξέσπασε μεγάλης έκτασης πυρκαγιά από το Σινά Όρος, που κατέκαψε δασική έκταση πολλών εκταρίων στην κοιλάδα της Σολιάς και απείλησε τα Σπήλια, αλλά με τη βοήθεια του Αγίου δεν προξένησε καταστροφές στις οικίες του χωριού.

Παναγία η Σπηλιώτισσα, 16ος αιώνας

Φορητή εικόνα με υπερυψωμένο πλαίσιο, που αποτελούσε μέρος ξυλόγλυπτου στοιχείου εικονοστασίου, διακοσμημένου με αστέρια, το οποίο προέρχεται από τη Μονή της Παναγίας Χρυσοκουρδαλιώτισσας στο Κούρδαλι. Επάνω σε χρυσό βάθος απεικονίζεται η Θεοτόκος σε προτομή να κρατά στην αριστερή αγκάλη της τον Χριστό. Φορεί χιτώνα, μαφόριο, κάτω από το οποίο διακρίνεται το κεκρύφαλο. Ο Χριστός φορεί χιτώνα και ιμάτιο, που διακοσμούνται με χρυσοκονδυλιές. Με το δεξιό χέρι ευλογεί και με το αριστερό κρατά ελητάριο. Η Θεοτόκος παριστάνεται στον εικονογραφικό τύπο της Οδηγήτριας και είναι ένα από τα πολλά αντίγραφα της θαυματουργής εικόνας της Οδηγήτριας, από την ομώνυμη μονή στην Κωνσταντινούπολης. Ο τύπος αυτός γνώρισε μεγάλη διάδοση στον χριστιανικό κόσμο, αφού η εικόνα από τη Βασιλεύουσα εθεωρείτο έργο του Ευαγγελιστού Λουκά. Ο άγνωστος καλλιτέχνης, που ιστόρησε την εικόνα της Οδηγήτριας, ήταν ένας ικανός ζωγράφος, ο οποίος ακολουθεί την παραδοσιακή βυζαντινή τεχνοτροπία. Στο χρυσό βάθος αναγράφονται οι ονομαστικές επιγραφές για την Παναγία («ΜΗ(ΤΗ)Ρ - Θ(ΕΟ)Υ / ΗCΠΙΛΗ/ΟΤΙCCΑ») και για τον Χριστό («Ι(ΗCΟΥ)C Χ(ΡΙCΤΟ)C»).

Η Παναγία Σπηλιώτισσα εορτάζεται κατά την απόδοση της εορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στις 23 Αυγούστου.

…….