Πανιερότατε, Μητροπολίτη Μόρφου κύριε Νεόφυτε, έντιμε κύριε Υπουργέ, κύριε Δήμαρχε της πόλεως Μόρφου, κύριοι δήμαρχοι, κύριοι εκπρόσωποι κομμάτων, κύριε εκπρόσωπε της Πρεσβείας της Ελλάδος,  κυρίες και κύριοι, εκλεκτοί προσκεκλημένοι, φίλοι και φίλες. 

Αισθάνομαι ιδιαίτερη χαρά αλλά και, γιατί όχι, υπερηφάνεια για την τιμή, την οποία μου προσέφεραν τόσο ο Δήμαρχος Μόρφου όσο και ο Πανιερότατος μητροπολίτης Μόρφου με την πρότασή τους να παρουσιάσω τον αριστουργηματικό από κάθε άποψη κατάλογο της έκθεσης: Η τιμή του αγίου Μάμαντος στη Μεσόγειο. Ένας Ακρίτας άγιος ταξιδεύει. Πρόκειται για ένα τόμο- κατάλογο που συνόδευσε  μία λαμπρή έκθεση, της οποίας τα εγκαίνια τέλεσε  τον περασμένο Οκτώβριο, στο  Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, στη Θεσσαλονίκη, ο οικουμενικός πατριάρχης, και, η οποία  έκθεση είχε ενταχθεί στο πλαίσιο τηςΤέταρτης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης. Και είναι ευχής έργον, κυρίες και κύριοι, ότι σήμερα ημέρα των τριών Ιεραρχών και εορτή των γραμμάτων έχουμε ανά χείρας την έκδοση αυτή, και μας δίδεται  η ευκαιρία να την παρουσιάσουμε, σ’ αυτή την εκδήλωση, σ’ αυτή την ωραία  συγκέντρωση.

Αναρωτιέμαι, από πού πραγματικά θα μπορούσε κάποιος να αρχίσει την παρουσίαση του έργου αυτού, του μεγαλεπήβολου, θα μπορούσαμε να πούμε, χωρίς ίχνος υπερβολή έργου, ενός έργου οράματος, μάλλον, το οποίο συνέλαβαν εμπνεύστηκαν και πραγματοποίησαν ο ως αρμόζει ηγήτορας Πανιερότατος μητροπολίτης Μόρφου  κ. Νεόφυτος και  ο δραστήριος  με έμπνευση Δήμαρχος  της κατεχόμενης Μόρφου κ. Χαράλαμπος Πίττας. Βέβαια, για να είμαστε ακριβοδίκαιοι κανένα σημαντικό συλλογικό έργο στην ουσία δεν μπορεί να επιτευχθεί  και να έχει αίσιο αποτέλεσμα, εάν δεν υπάρχει  το πάθος, η αγάπη, η έμπνευση,  ο μόχθος, η ανιδιοτέλεια και η αγαστή συνεργασία όλων των συντελεστών, που συνέβαλαν στην πραγμάτωση αυτού του έργου, δηλαδή  τόσο της έκθεσης  όσο και του παρόντος τόμου- καταλόγου, τον οποίο έχουμε  σήμερα ανά χείρας. Και, οι συντελεστές κυρίες και κύριοι  δεν είναι  ανώνυμοι,  και ήταν μάλιστα  πολλοί και  με πλούσια επιστημονική σκευή για να υλοποιήσουν έργο επιστημονικό, ώστε να μας  προσφέρουν συγκεντρωμένα όλα τα στοιχεία, ιστορικά, εικονογραφικά, αγιολογικά, και οτιδήποτε άλλο σχετίζεται  σε όλη τη λεκάνη της Μεσογείου, με τον θαυματουργό   παιδομάρτυρα  και χριστομάρτυρα άγιο Μάμαντα, τον πολιούχο της πόλεως  Μόρφου ή ακριβέστερα Θεομόρφου, στοιχεία τα οποία καλύπτουν μία χρονική περίοδο από τον έκτο έως τον δέκατο ένατο αιώνα.

Πρωτίστως, πρέπει ν’ αναφερθεί ο χορηγός της έκδοσης που δεν είναι άλλος από το δήμο Μόρφου, που με το έργο αυτό προσέφερε θα λέγαμε ένα ύμνο,  ένα αίνο, μία εκ βαθέων προσευχή προς τον προστάτη του άγιο. Επίσης,  οφείλουμε να κάνουμε μνεία στην δρα Αγαθονίκη Τσιλιπάκου, διευθύντρια του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης, υπεύθυνη του  συντονισμού όλων των εργασιών τόσο της έκθεσης όσο και της έκδοσης. Επιπρόσθετα, η ίδια ανέλαβε μαζί με τους ακάματους αρχαιολόγους δρες Νικόλαο  Μπονόβα  και  Χριστόδουλο Χατζηχριστοδούλου την όλη επιμέλεια του καταλόγου. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στον δρα  Χατζηχριστοδούλου, διευθυντή του Ιστορικού Αρχείου Τράπεζας Κύπρου και υπεύθυνου  Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων της Ιεράς Μητροπόλεως Μόρφου,  αλλά και συνεργάτη του Μουσείου Βυζαντινού  Πολιτισμού της Θεσσαλονίκης, και, ως εκ τούτου συνδετικού  και ουσιαστικού κρίκου μεταξύ του εν λόγω μουσείου και του δήμου καθώς  και της Μητροπόλεως Μόρφου. Θα μπορούσε να ισχυριστεί κάποιος  ότι στον επιστημονικό ορίζοντα  του δρος Χατζηχριστοδούλου ο άγιος Μάμας καλύπτει το μεγαλύτερο πεδίο, αφού, ως  στενότατος συνεργάτης τόσο του Δημάρχου όσο και του Μητροπολίτη Μόρφου, τον οποίο ας σημειωθεί πάντοτε και οι δύο στηρίζουν και ενθαρρύνουν παντοιοτρόπως, μας έχει δώσει έως τώρα έργο αποκλειστικά για τον άγιο Μάμαντα και εξ’ όσων γνωρίζω στα μελλοντικά του σχέδια υπάρχει και φαίνεται πώς πάντα θα υπάρχει ο θαυματουργός άγιος  Μάμας, αφού, και η αρχειακή έρευνα φέρνει ολοένα στο φως στοιχεία για τον συνοδευόμενο, κατά τις παραδόσεις, με ελάφια και αγρινά, άγιο.  

Αναφερθήκαμε στους εμπνευστές και αρχιτέκτονες της έκθεσης και του επιστημονικού τόμου, τον οποίο παρουσιάζουμε σήμερα, αλλά, πρέπει να τονίσουμε ότι για την πραγματοποίηση τόσο της έκθεσης όσο και της παρούσης έκδοσης κινητοποιήθηκαν  όχι ένας ή δέκα ή είκοσι, αλλά περισσότεροι από τριάντα φορείς. Από την Κύπρο δήλωσαν παρούσες εκτός από τη μητρόπολη Μόρφου, οι  ιερές μητροπόλεις Λεμεσού, Κύκκου και Τηλλυρίας, Ταμασού και Ορεινής,  επίσης, το Μουσείο Ιεράς μονής Κύκκου, το Ίδρυμα Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ-Βυζαντινό Μουσείο και Πινακοθήκη, το Πολιτιστικό Ίδρυμα Τραπέζης Κύπρου, το Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου και το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού της Δημοκρατίας. Και από την Ελλάδα εφορείες αρχαιοτήτων και μουσεία του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού καθώς και το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας της Ελλάδος, αλλά και η εδώ  Πρεσβεία της Ελλάδος. Στη συγγραφή των κειμένων συνεργάστηκαν οκτώ αρχαιολόγοι, μία ιστορικός, μία ιστορικός τέχνης, ένας αρχιτέκτονας και τα λήμματα ενοτήτων υπογράφουν δεκατρείς ειδικοί επιστήμονες. Ας μου επιτραπεί να αναφέρω τα ονόματα  μόνο των Κυπρίων επιστημόνων, έτσι απλώς  για να  μη σας κουράσω. Πρόκειται για τους: Κώστα Γερασίμου, δρα Ιωάννη Ηλιάδη, Στυλιανό Περδίκη, δρα Σοφοκλή Σοφοκλέους, δρα Χριστόδουλο Χατζηχριστοδούλου και  Διομήδη Μυριανθέα.

Προτάσσεται ευλόγως στον τόμο η επιστολή του οικουμενικού πατριάρχη  προς την διευθύντρια του  Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού, όταν προσκλήθηκε για τα εγκαίνια, τα  οποία και τέλεσε σημειώνοντας, ότι: «…η γνώσις του βίου των αγίων και η προς αυτούς δια λόγων, εικόνων και λατρευτικών αντικειμένων τιμή πυροδοτεί ένθεον ζήλον των πιστών, ώστε να μιμώνται αυτούς…».

Ο κατάλογος περιέχει αρχικά ως προοίμιο  και εισαγωγή το  χαιρετισμό του Πανιεροτάτου μητροπολίτη Μόρφου, ο οποίος τονίζει, μεταξύ άλλων, ότι ο τόμος: «…αποσκοπεί ακριβώς στο να ιχνηλατήσει τις διαστάσεις αυτής της τιμής προς τον άγιο Μάμαντα, όπως αυτή εκδηλώνεται διαχρονικά» για να καταλήξει: «Παρόλο που εμείς οι κάτοικοι της Μόρφου προσφυγοποιηθήκαμε από τη γενέθλια γη, ο άγιος Μάμας  έμεινε εκεί μόνος και αμετακίνητος, ένας πραγματικός Ακρίτας  και φύλακας του τόπου». Ακολουθεί ο χαιρετισμός του δημάρχου της Μόρφου, που εκφράζει τις οφειλόμενες χάριτες σε όσους συνεργάστηκαν και συνέβαλαν στην έκθεση και στην έκδοση υπογραμμίζοντας ότι ο στόχος δεν ήταν άλλος παρά  η προβολή των συνεκτικών πολιτιστικών δεσμών που ενέχει η διάδοση του σεβασμού του αγίου Μάμαντος στους χριστιανικούς λαούς και όχι μόνο, οι οποίοι κατοικούν εδώ και αιώνες γύρω από τη Μεσόγειο θάλασσα. Έπονται στη συνέχεια οι χαιρετισμοί  της γενικής γραμματέως του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού δρος  Λίνας Μενδώνη καθώς και της διευθύντριας του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού της Θεσσαλονίκης

Οι επιμελητές της έκθεσης  και έκδοσης  δόκτορες Τσιλιπάκου, Μπονόβας και Χατζηχριστοδούλου επεξηγούν τι ακριβώς τους ώθησε για την επιλογή του συγκεκριμένου θέματος: Η τιμή του αγίου Μάμαντος στη Μεσόγειο. Ένας  ακρίτας  άγιος ταξιδεύει, και, σημειώνουν ότι  ουσιαστικός σκοπός τους ήταν  να παρουσιάσουν στο ευρύ κοινό τα χαρακτηριστικά στοιχεία της τιμής του αγίου Μάμαντος μέσα από την τέχνη της Ανατολής και της Δύσης, με έμφαση στην Κύπρο και στην Ελλάδα από τους πρώτους βυζαντινούς μέχρι τους όψιμους  μεταβυζαντινούς και νεότερους χρόνους. Ο άγιος Μάμας, ο προστάτης των ποιμένων και των ακριτών,  τον  οποίο τιμούμε ιδιαιτέρως στην Κύπρο, η τιμή του με κοιτίδα την Καισάρεια  στη συνέχεια εξαπλώθηκε,  εξακτινώθηκε, θα λέγαμε, ταχύτατα όχι μόνο στην Κύπρο αλλά και στον ελλαδικό χώρο όπου συγκεκριμένα στη Θεσσαλονίκη  ανιχνεύονται,  εκεί, σχέσεις με τον πολιούχο άγιο Δημήτριο, αλλά και στην πόλη των πόλεων Κωνσταντινούπολη,  για να φθάσει τέλος η τιμή του  στη Δύση και συγκεκριμένα στη πόλη Langresτης Γαλλίας, κατά το 12^ο αιώνα. Ο κατάλογος διαρθρώνεται σε επτά ενότητες, όπως θα αναλύσουμε στη συνέχεια.

Το σημαντικότερο στοιχείο από την έκδοση αυτή είναι οπωσδήποτε το πλούσιο και αριστοτεχνικά επεξεργασμένο φωτογραφικό υλικό. Καλή θέαση λοιπόν…Μεταξύ άλλων προτάσσεται η εικόνα του αγίου Μάμαντος επί λέοντος, από το ναό   των Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης, στο χωριό Σαράντι  της Μόρφου και η οποία χρονολογείται στο 19^ο  αι. Εδώ,  μία άλλη εικόνα  του αγίου μας, από τη μεγαλόνησο Κρήτη, από το ναό του Σωτήρος, στο Κεφάλι Χανίων, η οποία χρονολογείται στις αρχές του 14^ου αι. Στη συνέχεια,  η προσευχή του αγίου Μάμαντος,  σε μικρογραφία χειρογράφου από τη μονή Διονυσίου του Αγίου Όρους. Μία τοιχογραφία  του 16^ου αιώνα από το ναό της Παναγίας της Χρυσοκουρδαλιώτισσας, από το Κούρδαλι του διαμερίσματος Μόρφου.  

Στην πρώτη ενότητα με θέμα:  Η ταυτότητα του αγίου Μάμαντος, ο αρχιμανδρίτης Φώτιος Ιωακείμ μας ταξιδεύει στο βίο και στη διάδοση της τιμής και των λειψάνων του Αγίου Μεγαλομάρτυρος Μάμαντος της Καισαρείας, ενώ στον κατάλογο μπορούμε μεταξύ άλλων να θαυμάσουμε  τον άγιο Μάμαντα, ως συνήθως επί λέοντος,  από το σκευοφυλάκιο του ναού της Παναγίας της Καθολικής, στο Πελέντρι, από τη μονή του Αγίου Μάμαντος  του Κουρεμένου. Πρόκειται, κατά τους ειδικούς, για την αρχαιότερη ξύλινη εικόνα  στον κόσμο, εννοείται του  αγίου Μάμαντος.

Η επόμενη ενότητα έχει τίτλο: Η θεά Μα και η  προϊστορία του αγίου Μάμαντος, με εισαγωγικό κείμενο του αρχαιολόγου-ιστορικού Παναγιώτη Καμπάνη, όπου στη μελέτη αυτή  ανιχνεύονται στοιχεία  της λατρείας προς την  εν λόγω θεά,  τα οποία διασώζονται  με το πέρασμα των αιώνων  στην τιμή του αγίου Μάμαντος. Στην ενότητα αυτή περιλαμβάνεται  μία σπάνια εικόνα  με απεικόνιση του Αγίου Μάμαντος  μαζί με τον Άγιο Μόδεστο, του έτους  1864, από τον ιερέα -ζωγράφο από   τη Γαλάτιστα της Χαλκιδικής,  Ιωάννη Παπαθαλασσίου Αναγνώστη. Η εικόνα αυτή βρίσκεται  στο ναό των Αγίων Αποστόλων στην Κασσάνδρα της Χαλκιδικής. Επίσης, μία  αμφιπρόσωπη εικόνα του αγίου Μάμαντος από τη Φλάσου, από το ναό του Αγίου Δημητριανού. Προχωρούμε στην τρίτη ενότητα  με θέμα: Η τιμή του Αγίου Μάμαντος στην Ανατολή. Εδώ, η μοναχή Ακυλίνα  αναλύει στο κείμενό της τη σχέση του αγίου Μάμαντος με το Λίβανο. Στον κατάλογο έχουμε μπροστά μας  μία εικόνα  του αγίου  Μάμαντος,  από ιδιωτική συλλογή,  γύρω στα τέλη 19^ου αι. και η οποία προέρχεται από την περιοχή του Λιβάνου. Στην ίδια ενότητα  περιλαμβάνεται και το άρθρο των αρχαιολόγων Μαρίας  Πολυχρονάκη  και Ευαγγελίας  Αγγέλκου, οι οποίες μας ενημερώνουν  για την  τιμή του αγίου Μάμαντος στην  βασιλίδα των πόλεων Κωνσταντινούπολη.

Η τέταρτη ενότητα με τίτλο: Η τιμή του αγίου Μάμαντος στην Κύπρο είναι εύλογα αποκλειστικά  αφιερωμένη στη σχέση του αγίου με τη μεγαλόνησο και δεν μπορούσε παρά να προταχθεί η απεικόνιση του καθεδρικού ναού του Αγίου Μάμαντος στη Μόρφου του 16^ου αι. και συγκεκριμένα του 1538, σύμφωνα  με τη διαθήκη του μεγαλογαιοκτήμονα, εμπόρου και  κτίτορός του, ο οποίος λόγω της οικονομικής του ευρωστίας  έσπευσε να αγοράσει  το 1521 και τον τίτλο της κομητείας Rochas, Eυγενίου Συγκλητικού. Ο αρχιτέκτονας Διομήδης Μυριανθεύς  μας παρουσιάζει με το δικό του κείμενο τους ναούς του Αγίου Μάμαντος στην Κύπρο, και όπως φαίνεται ο μακρύς κατάλογος των εκκλησιών  θα αυξάνεται  συνεχώς με την αρχειακή έρευνα, για ναούς έστω που χάθηκαν παντελώς στο πέρασμα των αιώνων και έρχονται στο φως μέσα από τις πηγές, αλλά, και με ναούς οπωσδήποτε που θα οικοδομηθούν στο μέλλον, στη χάρη του αγίου Μάμαντος. Αναφέρουμε ενδεικτικά το ναό στο ομώνυμο χωριό της Λεμεσού, στο Δάλι, στο Λουβαρά, στη Σωτήρα Αμμοχώστου, στο χωριό Τρούλλοι της Λάρνακας, και τον περίφημο ημιερειπωμένο ναό στον Άγιο Σωζόμενο Λευκωσίας, για τον οποίο δυστυχώς έως  σήμερα καμία πηγή δε μας έχει σχετικά φωτίσει.

Ακολούθως, η   γραφίδα του δρος Χριστόδουλου Χατζηχριστοδούλου μας κοινοποιεί τα σχετικά με την εικονογραφία του αγίου Μάμαντος στην Κύπρο, η οποία βέβαια είναι πλουσιότατη.  Εδώ, μία σπάνια τοιχογραφία από το ναό της Παναγίας της Κοφίνου απεικονίζει την αγία Μαρίνα και τον άγιό μας  να φέρει ενώτιο. Πρόκειται για την παλαιότερη τοιχογραφία του αγίου στην Κύπρο, ανάγεται στο 12^ο αιώνα και  προέρχεται, κύριε υπουργέ,  από ναό που προσφάτως έχει συντηρηθεί από το Τμήμα Αρχαιοτήτων. Και βέβαια, εδώ,  η εικόνα του αγίου Μάμαντος από τον ίδιο τον  καθεδρικό ναό της Μόρφου.  Και η εκπληκτική απεικόνιση του αγίου με τους δωρητές στην πρώιμη βενετοκρατία, από  το ναό της  Παναγίας της Χρυσαλινιώτισσας  και σήμερα στο Βυζαντινό Μουσείο του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄, η οποία και κοσμεί το εξώφυλλο του καταλόγου.

Η  υποφαινομένη με κείμενό της παρουσιάζει τα νέα στοιχεία για την οικοδόμηση του ναού του Αγίου Μάμαντος Μόρφου, από τη διαθήκη του κτίτορός  του Ευγενίου Συγκλητικού καθώς και στοιχεία για την άγνωστη μέχρι   πρότινος μονή του Αγίου Μάμαντος στο διαμέρισμα της Λεύκας, που όπως μας έχει αποκαλύψει ο Πανιερότατος μητροπολίτης  Μόρφου, έχει διασωθεί και στην προφορική παράδοση. Επίσης, στην έκδοση περιλαμβάνεται  μία χαλκογραφία της δυτικής όψης του Αγίου Μάμαντος Μόρφου, από τον περιηγητή Alexander Drummond, στα μέσα του 18^ου αι. Δεν μπορούσε βέβαια ν’ απουσιάζει από την έκδοση  το άγιο ποτήριο, του αγνώστου κατά τ’ άλλα καλλιτέχνη,  Πασχάλη χρυσοχού,  των αρχών του 16^ου αι., κατά τον δρα  Ιωάννη  Ηλιάδη, στο οποίο   αναγράφεται: Παύλος ιερομόναχος της αγίας μονής του Αγίου Μάμαντος. Η εικόνα του αγίου Μάμαντος, επίσης,  με την επιγραφή «Ο άγιος Μάμας ο θαυματουργός» από τον ομώνυμο ναό της Κοράκου. Η εικόνα αυτή βρίσκεται  σήμερα   στο Επισκοπείο  της Ιεράς Μητροπόλεως Μόρφου.

Έπεται η πέμπτη ενότητα με τίτλο: Δυο μυροβλήτες άγιοι, με κείμενο των αρχαιολόγων  Νικολάου Μπονόβα  και  Χριστόδουλου Χατζηχριστοδούλου  με τίτλο:« Η κοινή τιμή και εικονογραφία των αγίων Μάμαντος και Δημητρίου», όπου εξετάζονται τα κοινά χαρακτηριστικά  τους  ως θαυματουργών αγίων και  υπερασπιστών των ακριτών καθώς και η συναπεικόνισή τους σε έργα τέχνης υστεροβυζαντινών και μεταβυζαντινών χρόνων στην Ελλάδα και Κύπρο. Για παράδειγμα, εδώ, μια συναπεικόνιση των θαυματουργών Αγίων από το ναό της Αγίας Βαρβάρας, στο ομώνυμο χωριό του διαμερίσματος Λευκωσίας, του έτους 1854, εικόνα που εντάσσεται στη σχολή Κορνάρου.

Και δύο  σπάνια αντικείμενα. Η ευλογία του αγίου Μάμαντος  σε μορφή μετάλλινου δίσκου, από τη Μικρά Ασία και τώρα στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών, όπου εικονίζεται ο μεγαλομάρτυρας της Καππαδοκίας  επί λέοντος και στην περιφέρεια του μεταλλίου αναγράφεται: «Ευλογία του μεγαλομάρτυρος Μάμαντος, Αμήν». Το σπάνιο αυτό αντικείμενο χρονολογείται στον 6^ο αιώνα, καθώς επίσης και το κουτρούβιο μύρου,  του 11^ου/12^ου αιώνος, από τον ομώνυμο ναό  του μυροβλήτη αγίου στη Θεσσαλονίκη.

Στη συνέχεια έχουμε την έκτη  ενότητα: Η τιμή του αγίου Μάμαντος στην Ελλάδα. Και εδώ ένας από τους βασικούς συντελεστές της έκθεσης και έκδοσης  είναι ο δρ Μπονόβας, ο οποίος  μας κάνει κοινωνούς της εικονογραφίας του αγίου Μάμαντος στην Ελλάδα. Μεταξύ άλλων μία νωπογραφία, κατά  το δεύτερο μισό του 11^ου αιώνος από το ναό της Αγίας Βαρβάρας Λατζιανών Κισάμου Χανίων, όπου απεικονίζονται οι άγιοι Μερκούριος  και Μάμας. Και μία εικόνα του αγίου μας από το ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου του τοπικού διαμερίσματος Αγίου Μάμαντος, στη Χαλκιδική, 19^ος αι.

Το τελευταίο και 7^ο κεφάλαιο: Η τιμή του αγίου Μάμαντος στη Δύση περιλαμβάνει το κείμενο της ιστορικού τέχνης Ηρούς Κατσαρίδου με θέμα: Η διάδοση της τιμής του αγίου Μάμαντος  στη Δύση, κείμενο στο οποίο καταγράφονται οι μαρτυρίες για τη διάδοση της λατρείας του αγίου, οι οποίες ανάγονται στον 6^ο αιώνα και γίνονται  αναφορές για το κέντρο λατρείας του βοσκού από την Καππαδοκία, στην πόλη Langres  της Καμπανίας  στη Γαλλία, στην Ισπανία, Ιταλία και αλλού.

Σημαντικό  τέλος είναι ν’ αναφέρουμε ότι ένας χάρτης της Μεσογείου μας γνωστοποιεί  τους τόπους τιμής του αγίου Μάμαντος,  όπου  η γεωγραφική παράθεση γίνεται κατά χώρα, τοπωνύμιο, περιφέρεια,  νησί, πόλη, οικισμό, μονή, ναό, τοιχογραφία, ή φορητό έργο, δηλαδή εικόνα ή χειρόγραφο, με παράσταση του αγίου Μάμαντος,  καθώς και τόπο  πανήγυρης. Έτσι, πληροφορούμαστε τις χώρες όπου εξακτινώθηκε  από την Καππαδοκία η τιμή του αγίου Μάμαντος. Και αυτές είναι: Λίβανος, Συρία, Μικρά Ασία /Τουρκία, Κύπρος, Ελλάδα, Ιταλία, Γαλλία, Ελβετία, Ισπανία και Πορτογαλία. Στο τέλος του επιστημονικού καταλόγου παρατίθεται πλούσια βιβλιογραφία.

Πανιερότατε Μητροπολίτη Μόρφου, κύριε υπουργέ,  κύριε δήμαρχε, κυρίες και κύριοι, όπως εύστοχα έχει διατυπωθεί, τα νησιά τα οποία βρίσκονται επάνω σε κύριους ναυτικούς άξονες  γίνονται πολλές φορές μέτοχοι διεθνών σχέσεων. Με αυτό το σκεπτικό, τότε, κατά τον μεγάλο Γάλλο ιστορικό FernandBraudel, τον λάτρη της Εσωτερικής  Θάλασσας, όπως αποκαλεί τη Μεσόγειο, επάνω στη συνηθισμένη ζωή των μικρών νησιών προστίθεται ένα κεφάλαιο της μεγάλης ιστορίας.  Πράγματι, συχνά  η  μεγάλη ιστορία  περνά από τα μικρά νησιά ή μάλλον κάνει χρήση των μικρών νησιών. Κάτι τέτοιο έχει συμβεί και σ’ αυτή την περίπτωση και με τη λατρεία, την τιμή του αγίου Μάμαντος στην Κύπρο, όπως εύστοχα τιτλοφορείται και ο επιστημονικός κατάλογος: Η τιμή του αγίου Μάμαντος στη Μεσόγειο. Ένας Ακρίτας άγιος ταξιδεύει.   

Επιτρέψατέ  μου κυρίες και κύριοι να απευθυνθώ κλείνοντας την παρουσίαση αυτή στον Πανιερότατο Μητροπολίτη Μόρφου κ. Νεόφυτο, αλλά και στον Δήμαρχο Μόρφου κ. Χαράλαμπο Πίττα. Είστε, πραγματικά, ηγήτορες, αλλά με το πλούσιο ταξίδι, το οποίο μας χαρίσατε με την έκδοση του επιστημονικού καταλόγου, που καλύπτει χρονικά μια μακρά περίοδο από  τα βυζαντινά χρόνια και φθάνει έως τον 19^ο αιώνα καθώς κι  ένα εκτεταμένο χώρο από την Ανατολή έως την Εσπερία, με όλες  τις χώρες που περιβρέχονται από την   υδάτινη  λεκάνη της Μεσογείου, επαναλαμβάνω  της Εσωτερικής Θάλασσας, κατά τον μεγάλο Braudel, ναι! είσαστε ηγήτορες, αλλά,  με το έργο αυτό που μας έχετε προσφέρει, την έκθεση και την έκδοση για τονπολιούχο άγιό σας, έχετε ταυτοχρόνως  μεταβληθεί και σε γητευτές,  γιατί με το έργο σας  αυτό,  όχι μόνο μας έχετε κατασυγκινήσει,  αλλά μας έχετε  επιπρόσθετα καταγοητεύσει ανεξαιρέτως όλους !!!